شعارسال: گروه دین و اندیشه-علی کریمی: در معنای انقلاب تعابیر بسیار به کار برده اند. از نظر لغوی برخی بر این باورند «انقلاب» ابتدا از واژگان و تعابیر اخترشناسی و به معنی حرکت دورانی سیاره ها و بازگشت آنها به حالت اول بوده و بعد ها وارد واژگان علوم اجتماعی شده است. (۱)

از لحاظ اصطلاحی نظرات بسیار افزایش پیدا می کند. بعضی از دانشمندان آنرا مختص زمان حال می دانند و برخی آنرا تقسیم به اقتصادی و غیر اقتصادی می کنند. گروهی نیز قائل به تفکیک انقلاب های سیاسی و اجتماعی می باشند.

اما به طور کلی انقلاب را تغییر وضع موجود و سیر به وضع مطلوب دانسته اند. (۲) در این صورت انقلاب بیشتر به امور اجتماعی مربوط می شود تا به امور سیاسی لذا انقلاب انبیا و اولیای الهی نیز در این قسم جای می گیرد.

در منطق اسلام، انسان دارای اراده و آگاهی است و این اراده را می تواند در جهت نیل به اکمال نفس خویش و قرب پروردگار به خدمت گیرد. برای تحقق این هدف خداوند سبحان ضمن تشریح راه سعادت و شقاوت - قَد تَبیّن الرُّشد مِنَ الغَی (۳) - سفیران و راهنمایانی از جانب خود فرستاده است که انسان را هدایت کنند. بنابر این مقدمه برای تحقق این اهداف لزوم مبارزه با ستمگران و اصحاب طاغوت و یا رویارویی با عادات و خواهش های نفسانی در قالب واژه ای به نام انقلاب تجلی می یابد. از این نظر انقلاب ها به دو گونه است:

انقلاب علیه قوای خارجی (جهاد اصغر): تاریخ بشر و اجتماعات بشری گواهی می دهد، ملت ها در برابر ظلم و جور آرام نخواهند نشست و لاجرم انقلاب به وقوع خواهد پیوست. رسول اکرم در حدیثی به ظرافت این معنی را مورد تاکید قرار می دهند: «المُلکُ یبقی مَعَ الکفر و لا یَبقی معَ الظُلم.»(۴)

در تفسیر این حدیث شریف بیان داشته اند: «لما کان الجور من السلطان انما یصدر منه‏... فیعکس اللّه الامر فیصرف عنه نصرة الملّة التی هی من أقوم أرکان الحکومة، أو سلط علیه العدو و الخصم» (۵) یعنی زمانی که حاکم بر مردمان ظلم کند، سنت الهی تغییر پیدا کرده و خداوند پشتیبانی و یاری ملت را از او می گیرد و یا دشمن را بر او مسلط می سازد.

انقلاب علیه نفس اماره (جهاد اکبر): پیش درآمدی است بر انقلابات خارجی. اغلب مادی گرایان غربی برای نفس جایگاه چندانی قائل نیستند، اما آن را به طور کلی نفی نمی کنند؛ چنانکه مارکس از خود بیگانگی و آگاهی طبقاتی اشاره می کند.

مردمانی علیه ظلم، خفقان، فاصله طبقاتی و... خیزش می کنند که خود از سلامت نفس برخوردار باشند و خواستار برچیدن این مظالم باشند؛ این امر بسته به مبارزه دائمی و لاینقطع با نفس می باشد، چراکه ظلم و نفاق از نفس انسان سرچشمه می گیرد. آیه شریفه ۷۹ سوره نساء که می فرماید: « وَ ما اصابَکَ مِن سَیئهٍ فَمِن نَفسِکَ » به همین معنا اشاره دارد.

همان طور که اشاره شد اسلام هر دو نوع انقلاب را ذیل باب جهاد تعریف می کند. ازین رو جهاد دارای معنای سیاسی نیز می باشد. حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: «اَحَب الجَهاد اِلی الله کَلمه الحَق تقال لامام الجائر» (۶) در نزد خدای سبحان بهترین جهاد سخن حقی است که به حاکم جائر کفته شود.

اگر چه ملت ها همواره خود را پاسدار انقلابشان می دانند و سعی در گرامی داشتن یاد و خاطره آن دارند اما با توجه به اینکه انقلاب پدیده ای اتفاقی است و در مقطعی خاص به وقوع می پیوندد، با گذشت زمان و مرور ایام از یاد و خاطره افراد جامعه رخت برمی بندد و عملاً به موضوع کتب تاریخی تبدیل می شود. این موضوع از بحث های مهم جامعه شناسی و بررسی انقلاب های دنیا می باشد.

شهید مطهری در این باره می فرماید:

«در قدیم می گفتند جهانگیری از جهانداری آسان تر است. انقلاب ایجاد کردن از انقلاب نگه داشتن آسان تر است. انقلاب را حفظ کردن خیلی دشوار و مشکل است... ما این حرف را مکرر می گفتیم و خود من در پاریس همین مسئله را با آقا { حضرت امام خمینی } در میان گذاشتم که این وحدت و یکپارچگی که امروز در میان مردم دیده می شود مسلّم با رفتن شاه به این شکل باقی نخواهد ماند، شکل دیگری پیدا می کند.» (۷)

از این رو تداوم روحیه انقلابی یا به تعبیری انقلابی گری، خود می تواند منشا خدمات و سعادت برای یک ملت باشد و فقدان آن می تواند ضربات جبران ناپذیری برای ملت به همراه داشته باشد؛ تا جاییکه یک ملت از انقلاب خود پشیمان و دچار یاس و ناامیدی شود.

رهبر معظم انقلاب در بیانی با برشمردن پنج ویژگی لزوم حفظ و صیانت از جایگاه انقلابی گری و تداوم روحیه انقلابی را اینچنین بیان می دارند:

۱ - پایبندی به مبانی و ارزشهای اساسی اسلام و انقلاب

۲ - هدفگیری آرمانهای انقلاب و همت بلند برای رسیدن به آنها

۳ - پایبندی به استقلال کشور

۴ - حساسیت در برابر دشمن و نقشه دشمن و عدم تبعیت از آن

۵ – تقوای دینی و سیاسی

اگر چه این پنج ویژگی از مهمترین و اساسی ترین عوامل حفظ روحیه انقلابی در ملت مومن و متدین ایران می باشد، اما ایجاد این روحیه و حفظ آن در جهت تلاش و کوشش برای آبادانی این مرز و بوم و ادامه جهاد در راه خدا چه در دوران دفاع مقدس و چه در زمان جنگ نرم خود همتی بلند می طلبد؛ چرا که مولی الموحدین، امیر المومنین علی علیه السلام فرمود: إِنَّ الجِهادَ بابٌ مِن أَبوابِ الجَنَّةِ فَتَحَهُ الله لِخاصَّةِ أَولیائِهِ» (۸) جهاد یکی از درهای بهشت است که خداوند آن را برای اولیای خاص خود گشوده است.

منابع:

۱ – پدیده انقلاب. مصطفی ملکوتیان. ص ۳

۲ – همان

۳ – بقره. آیه ۲۵۶

۴ – امالی. شیخ مفید (ره). ص ۳۱۰

۵ – همان

۶ – نهج الفصاحه. ص ۱۶۹

۷ – مجموعه آثار شهید مطهری. ج ۲۴. ص ۱۳۹

۸ - الغارات (ط - الحدیثة) ج‏۲، ص ۴۷۴

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری مهر ، تاریخ انتشار خبر 6 مهر 1395، کدمطلب: 3780687 ،www.mehrnews.com