شعار سال: بخش کشاورزی یکی از پرتأثیرگذارترین بخش‎های اقتصادی کشور محسوب می‎شود که به لحاظ گستردگی کسب‎وکارها و فضای تولید و اشتغال قابل‌مقایسه با هیچ‎یک از بخش‎های اقتصادی نیست. این بخش می‎تواند موتور محرکه بخش‎های دیگر اقتصادی باشد، انرژی بالایی تولید کند، به یک بخش محوری در توسعه اقتصادی تبدیل شود، کشاورزی را از وضعیت معیشتی موجود نجات دهد و یا حداقل امنیت معیشتی کشاورزان را به‎طور پایدار تأمین کند؛ اما سؤال این است که به چه دلیل یا دلایلی چنین فضای دردناکی در بخش کشاورزی (فقر بالا، تولید پایین، سرمایه‎گذاری اندک، توسعه اقتصادی پایین و ...) حاکم است کشاورزان به‎ویژه کشاورزان کوچک‎مقیاس و نیز سایر بهره‎برداران در بخش کشاورزی هر روز فقیرتر می‎شوند، با حداقل ظرفیت تولید دارند، تعطیل می‎شوند و یا تغییر کاربری می‎دهند تا گذار از کشاورزی شکل گیرد و عملاٌ کشاورزی به یک بخش حاشیه‎ای با دردهای بسیار غیرقابل درمان و یا با دوره درمان طولانی نیازمند هزینه‎کرد‎های بسیار بالا تبدیل شود؟
اگرچه شاید برخی صاحب‎نظران و مدیران وزارت جهادکشاورزی اعتقاد داشته باشند که عوامل بسیاری از جمله کوچک بودن واحدهای کشاورزی، پراکندگی زمین‎های کشاورزی، بی‎سوادی بهره‎برداران کشاورزی، عدم نفوذ دانش و فناوری در بخش کشاورزی، عدم وجود زنجیره تأمین کشاورزی کارآمد، کمبود منابع آبی، پایین بودن ضریب مکانیزاسیون کشاورزی، کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی، نرخ پایین سرمایه‎گذاری، پیر بودن کشاورزان و مجموعه‎های دیگری از این جنس در شکل‎گیری این فرایند و وضعیت نقش بازی می‎کنند اما اعتقاد نویسنده آن است ریشه همه این مؤلفه‌ها در مدیریت بخش کشاورزی نهفته است. به‌بیان‌دیگر، مدیریت‎ کشاورزی به‎ویژه در صف نقش بسیار مهمی در شکل‎گیری رفتارهای ضربه‎زننده بر پیکره کشاورزی و سرمایه‎ اجتماعی شکل‎گرفته در آن دارند به‎گونه‎ای که حکمرانی سرمایه اجتماعی درون بخش کشاورزی و نیز در تعامل با بخش‎های دیگر به‎ویژه دانشگاه‎ها و مؤسسات آموزشی در گذر زمان تحلیل رفته و به مرز فقر حکمرانی سرمایه اجتماعی رسیده است.

تاکنون مدیریت بخش کشاورزی در سطح استان‎ها نتوانسته است سرمایه اجتماعی تولید کنند و حتی در گذر زمان رفتارهای‎ آن‎ها به‎گونه‎ای بوده است که تلاش داشته‎اند نشان دهند نقش محوری در تحولات و البته نه تحولات مثبت بازی می‎نمایند تا این حد که علاوه بر مدیریت نامطلوب در سطح سازمانی خود، در اقدام‎های نامدیریتی تلاش دارند سازمان‎های حرفه‎ای صنفی را نیز از ریل‎گذاری انجام‌شده مبتنی بر آرای اعضای آن خارج کرده و این مجموعه را نیز بر مجموعه عظیم ناکارآمد خود اضافه نمایند تا زنجیره مدیریت‎های ناکارآمد در بخش کشاورزی محلی کامل شود. به اعتقاد نویسنده برخی از مدیران نه قدرت تحلیل ساده‎ترین مسئله‎های کشاورزی را دارند و نه می‎توانند سازمان تحت مدیریت خود را تعالی بخشند این در حالی است که به گمان خود می‎توانند نقش "رابین هود" را به جهت مدیریتی در سازمان‎های حرفه‎ای صنفی داشته باشند. استفاده از سازوکارهای غیرحرفه‎ای و غیراخلاقی به عاریت گرفته از انگشتری عمروعاص در دوره زمانی که اعتماد به‎عنوان یکی از مهم‎ترین مؤلفه‎های سرمایه‎ اجتماعی در بسیاری از سازمان‎های خدماتی و حتی در دنیای اقتصاد و کشاورزی نقش‎بازی‎های کلیدی و اثربخش خود را دارد، نقش بسیار مهمی در تخریب سرمایه‎های اجتماعی و درواقع پل اعتماد و بنا کردن دیوار بی‎اعتمادی نخبگان به سازمان جهادکشاورزی و در نتیجه تنزل جایگاه مدیریت منطقه‎ای و محلی سازمان‎های جهادکشاورزی داشته است که خود نیازمند مدیریت عالی بخش کشاورزی است تا بیش از این ساختارهای شکل‎گرفته بر اساس سرمایه ‎اجتماعی در اثر سوءمدیریت و حرکت‎های کوته‎بینانه برخی مدیران کوتوله بدون نگاه عمیق آسیب‎شناسانه و آینده‎نگری مبتنی بر مشورت‎های اثربخش، دچار تخریب‎های موضعی و موضوعی تولیدکننده بدبینی‎های پایدار در ذهن نشود. این فرایند در صورتی متوقف خواهد شد و پل‎های اعتماد تخریبی بازسازی می‎شود که (1) تحول ذهنی و فکری در این‌گونه مدیران اتفاق بیفتد تا از خواب زیرکی مبتنی بر رفتارهای عمروعاص‎گونه بیدار شوند و بدانند جابجایی انگشترها در این دوره زمانی تنها سرمایه اجتماعی را تحلیل خواهد برد که در طی سال‎ها شکل گرفته است و بازسازی آن به هزینه‎های بسیار بالایی نیاز دارد و (2) حذف این‌گونه مدیران نازیرک دارای توهم زیرکی‎ است که بزرگ‌ترین ضربه‌‎ها را بر پیکره بخش کشاورزی و جامعه نخبگانی بخش کشاورزی وارد کرده‎اند و می‎کنند تا حدی که پل‎های اعتماد یکی پس از دیگری فرو خواهد ریخت و بخش کشاورزی را به ویرانه‎ای تبدیل خواهد کرد.

امید این‎که فرماندهی نهاد عالی کشاورزی حساسیت‎های مربوط به مدیریت کشاورزی را در شرایط موجود درک نماید زیرا تمام مسئله‎های پیش‎گفته تنها با مدیریت هوشمندانه، اثربخش و کارآمد منتج به تحول در بخش کشاورزی و اعتمادسازی در بدنه جامعه کشاورزی و تمام فعالان زنجیره تأمین کشاورزی قابل‌حل خواهد بود. این فرایند نیازمند زمان بسیار زیادی نیست زیرا کافی است با چینش‎ مدیران دارای ایده، برنامه و سیاست‎های مطلوب برای بخش کشاورزی بسترهای لازم برای فعالیت‎های تحول‎آفرینانه را فراهم کرد تا بتوانند علاوه بر بازسازی سرمایه اجتماعی از دست رفته، زمینه‎های توسعه سرمایه‎ اجتماعی و حاکم‎سازی حکمرانی سرمایه اجتماعی و نیز حرکت‎های جدید را برای بهره‎برداران کشاورزی تسهیل و تسریع نمایند تا شاهد بخش کشاورزی نوگرا، دارای رفتارهای اعتمادساز و با ارزش افزوده بالا بود. روزی که این موضوع در عالم واقع عملیاتی شود و "شررُخ‎ها و اورُخ‎های کشاورزی" از دایره مدیریت کشاورزی حذف شوند، نوسازی مدیریت سازمان‎های کشاورزی و تحول در مدیریت‎ها و به‎تبع آن تحول در ساختارهای ذهنی- فکری و عملیاتی آن‎ها رخ خواهد داد به‎گونه‎ای که امواج آن کل بخش کشاورزی را تحت‎الشعاع قرار داده و متأثر خواهد ساخت و در چنین شرایطی، بخش کشاورزی این توان و فضا را پیدا خواهد کرد تا همه ظرفیت‎های خود را عملیاتی و ظاهر نماید و انرژی حداکثری خود را در نتیجه تلاش‎های بهره‎برداران کشاورزی آزاد سازند تا علاوه بر تأمین امنیت غذایی مردم، مهمات سایر بخش‎های اقتصادی مرتبط را فراهم کنند.
 
یادداشت محمد قربانی. استاد دانشگاه فردوسی مشهد
 

پایگاه تحلیلی -خبری شعار سال، برگرفته از فضای مجازی