چرا تولیدکنندگان و صادر کنندگان نفت علیه قیمت نفت اقدام می کنند؟

از زمانی که انگلیسی‌ها به دنبال طلای سیاه به خاورمیانه آمدند و البته تا سال‌های سال رگ‌ها و شاهرگ‌های نفتی جهان را در اختیار گرفتند تا زمان ملی شدن صنعت نفت در ایران و سپس شکل‌گیری اتحادیه کشورهای تولید کننده و صادرکننده نفت (اوپک) دوران پر فراز و نشیبی در اقتصاد نفتی جهان سپری شده است.

شعار سال: روزگاری بود که جهان و حتی به طور خاص آمریکا و انگلیس برای کاهش قیمت نفت از اوپک خواهش می‌کردند و اکنون چند سالی است که کشورهای عضو اوپک خود به شکستن کمر قیمت نفت برخاسته‌اند.
هنوز سالیان زیادی از دورانی که نفت قیمت‌های بالاتر از بشکه‌ای 100 دلار را تجربه می‌کرد، نمی‌گذرد. حال چند سالی است که قیمت نفت در بازه 20 تا 40 دلار نوسان می‌کند. شاید بتوان دلیل این روند را از یک سو در بازی سیاسی کشورها علیه یکدیگر با اهرم نفت و از سوی دیگر در پیمان‌شکنی کشورهای نفتی در پیمان‌های سقف تولید و کف قیمت جست‌وجو کرد. روزگاری عربستان سعودی در دوران تحریم ایران سعی می‌کرد از یک سو با اتکا به ذخایر ارزی خود، با افزایش تولید و پایین نگه داشتن قیمت نفت به ایران فشار بیشتر وارد کند و از سوی دیگر با هزینه‌ساز کردن استخراج نفت برای آمریکا و فشار به ذخایر نفتی این کشور، غرب را به دلیل مذاکره با ایران درباره مساله هسته‌ای تحت فشار قرار دهد. این روزها نیز عراق با شکستن تعهد سقف تولید اوپک، باعث پایین ماندن و حتی کاهش قیمت نفت می‌شود؛ کشوری که اتفاقا تولید نفتش بیشتر در اختیار کشورهای غربی است.
مهران امیرمعینی مشاور موسسه بین‌المللی مطالعات انرژی با اشاره به وضعیت بازار جهانی نفت و کاهش پایبندی اعضا به کاهش تعهد از ۷۷ به ۷۵ درصد گفت: متاسفانه عراق بازی را به هم زده است. چشم‌انداز قیمت نفت در بازارهای جهانی مناسب نیست و با این شرایط قیمت‌ها به سمت ۴۰ دلار حرکت می‌کند. وی در گفت‌وگو با ایسنا با تاکید بر اینکه بازار جهانی نفت تحت فشار قیمت‌ها قرار دارد، افزود: عربستان تاکنون به تعهد خود مبنی بر کاهش تولید پایبند بوده و میزان تولید نفت در این کشور براساس سهمیه‌ای بوده که تعیین شده است. کشوری که این تعهد را زیرپا گذاشته، عراق است. البته تولید سایر کشورها مانند نیجریه و لیبی نیز منجر به کاهش قیمت‌ها شده است. وی در مورد نظر برخی از کارشناسان مبنی بر اینکه عربستان سیاست افزایش تولید و کاهش قیمت‌ها برای خروج نفت شیل آمریکا از بازار و تحت فشار قرار دادن ایران را در پیش خواهد گرفت، توضیح داد: این موضوع به نظر غیرمنطقی می‌رسد. نفت شیل جای خود را در بازار پیدا کرده و طبق آخرین اخبار، متوسط هزینه تولید نفت شیل با نفت ۴۰ تا ۵۰ دلار هماهنگ است. به همین دلیل حتی اگر قیمت نفت کاهش پیدا کند، نفت شیل در بازار باقی می‌ماند.
مشاور موسسه بین‌المللی مطالعات انرژی با تاکید بر اینکه بعید است اوپک با افزایش میزان تولید بتواند سهم خود را از بازار پس بگیرد، اظهار کرد: چنانچه اوپک تولید خود را افزایش دهد، دود آن به چشم اعضای اوپک می‌رود. بهترین راه حل برای اوپک این است که با برخی کشورهای غیراوپک به جمع‌بندی برسند تا سهم تولید این کشورها نیز کنترل شود. امیرمعینی ادامه داد: قیمت نفت بین ۴۰ تا ۵۵ دلار منطقی است اما متاسفانه عراق بازی را به هم زده و چنانچه عراق نیز میزان تولید خود را در سطح تعیین شده، کنترل می‌کرد، اوپک به این وضع دچار نمی‌شد. البته بحث تولید لیبی و نیجریه نیز مطرح است که باید برای این کشورها هم سهمی تعیین شود. وی با تاکید بر اینکه چشم‌انداز قیمت نفت در بازارهای جهانی مناسب نیست، تصریح کرد: با این شرایط قیمت‌ها به سمت ۴۰ دلار حرکت می‌کند؛ مخصوصا اگر این سیگنال به بازار جهانی داده شود که درون اوپک توافق وجود ندارد.
در همین راستا، قیمت سبد نفت اوپک که متشکل از نفت 14 کشور است، در پایان معاملات روز قبل 1.3 درصد نسبت به روز پیش از آن و 2.6 درصد نسبت به هفته گذشته کاهش یافت. این درحالی است که قیمت نفت‌های پایه اروپا و آمریکا به‌طور چشمگیری بالا رفت، زیرا نرخ برابری دلار در مقابل سایر ارزهای اصلی و فعالیت‌های حفاری آمریکا تنزل کرد.
شرکت‌های نفتی آمریکا نیز هفته گذشته برای دومین هفته متوالی از تعداد دکل‌های نفتی خود کاستند. درواقع این شرکت‌ها ناچارند به دلیل کاهش قیمت نفت خام از هزینه‌های خود بکاهند. با این حال، آمار وزارت انرژی آمریکا نشان می‌دهد، تولید نفت خام همچنان در آمریکا درحال افزایش است.
قیمت نفت خام وست تگزاس اینترمدیت آمریکا در پایان معاملات آتی روز جمعه بازار نایمکس این کشور با یک دلار و 42 سنت افزایش نسبت به روز پیش از آن به 48 دلار و 51 سنت رسید. هر بشکه نفت خام برنت دریای شمال نیز در پایان معاملات آتی بازار لندن با یک دلار و 69 سنت کاهش نسبت به روز پیش از آن به قیمت 52 دلار و 72 سنت معامله شد. در طول هفته گذشته، قیمت نفت برنت 3.3 و قیمت نفت وست تگزاس اینترمدیت سه درصد افزایش یافت.
محمدعلی صادقی کار‌شناس امور بین الملل نفت، گاز و انرژی در پاسخ به «ابتکار» درخصوص دلایل پیمان شکنی کشورهای عضو اوپک گفت: هم اکنون حدود 40 درصد از نفت اوپک توسط کشورهای خاورمیانه تولید می‌شود؛ بنابراین این نابسامانی را می‌توان به دلایل سیاسی و به نوعی حتی اقتصادی ربط داد. در این صورت کشورهایی همچون عراق و حتی ایران، خود را در زمینه تولید نفت مدعی می‌دانند. اما آنطور که پیداست اوپک از لحاظ بین المللی و حقوقی باید برای هماهنگی میان کشورها باشد تا از اتفاقاتی نظیر افت قیمت نفت جلوگیری شود. البته برای بهتر شدن اوضاع اوپک، لازم است ابتدا عملکرد آمریکا را بررسی کنیم؛ آنطور که مشاهده می‌شود، روز به روز به تعداد دکل‌های نفتی آمریکا افزوده می‌شود که در کنار آن نیز عراق دست به ناهماهنگی در پیمان‌های خود با کشورهای دیگر عضو اوپک زده که باعث کاهش قیمت نفت شده است. ازطرفی
عمده ترین مشکل در بحث پیمان شکنی‌ها، موضوع هزینه‌های متفاوت تولید نفت در کشورهای مختلف است؛ به‌طور مثال زمانی که در ایران با هشت دلار، عراق 10 دلار و ...، هر بشکه نفت تولید می‌شود، پس به نوعی پیمان شکنی آن هم بیشتر در کشورهای عربی به چشم می‌خورد. با این حال اگر تحولاتی که در عراق درحال روی دادن است، باز هم بیشتر شود، در نهایت به کاهش عرضه نفت خام در منطقه و یا اوپک بی‌انجامد، در آن صورت می‌توان اینطور پیش‌بینی کرد که صادرات نفت ایران بیشتر می‌شود.
صادقی درخصوص آینده قیمت نفت اضافه کرد: اگر تصور کنیم که قیمت نفت دوباره به حدود 100 دلار در هر بشکه برمی‌گردد، عملا امری غیرممکن است. پیش بینی‌ها نشان می‌دهد قیمت نفت نهایتا روی مدار 50 تا 60 دلار در هر بشکه نوسان کند. اما نکته مهم اینکه در بحث پیمان شکنی‌ها، دوام کشورهایی نظیر ایران تا آمریکا بالاتر است.
این کارشناس مسائل نفتی در پایان تاکید کرد: با همه این اتفاقات، اگر پیمان شکنی‌ها ازسوی کشورهایی مانند عراق، نیجریه و لیبی افزایش یابد، احتمال شکست اوپک دور از ذهن نخواهد بود. با چنین روندی، سوال این است که آیا اوپک به پایان راه خود نزدیک شده و البته دوران شکوه نفتی کشورهای تولیدکننده و صادرکننده نفت و اهرم فشار نفتی‌شان بر اقتصاد و سیاست جهان پایان یافته است؟