تحقیق و تفحص یکی از اختیارات نمایندگان مجلس است و به موجب اصل ۷۶ قانون اساسی و مواد ۱۹۸ تا ۲۰۱ آیین نامه داخلی مجلس، وکلای ملت هر زمان که تشخیص دهند که در سازمان یا ارگانی سوء عملکردی وجود دارد می‌توانند تحقیق و تفحص از آن را کلید بزنند و در نهایت گزارش پایانی خود را در صورت احراز تخلف و ضرورت تعقيب قضایی به منظور بررسی بیشتر به قوه قضائیه ارسال کنند.

روند کلید خوردن یک تحقیق و تفحص به این صورت است که ابتدا طرحی توسط جمعی از نمایندگان تهیه و سپس این درخواست به هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی تقدیم می‌شود، پس از اعلام وصول توسط این هیات و در صورت موافقت اکثریت نمایندگان در صحن علنی، به جریان می‌افتد و چند نفر از طراحان به همراه چندین نفر از اعضای کمیسیون‌های مرتبط مجلس با محوریت تحقیق و تفحص اعلام وصول شده کمیته‌ای را تشکیل می‌دهند، به موجب آیین نامه داخلی مجلس کمیته‌های تحقیق و تفحص حداکثر نیم سال فرصت دارند که کار تحقیقاتی خود را به سرانجام برسانند، البته در برخی موارد و بر مبنای صلاحدید هیات رئیسه مجلس ممکن است این زمان برای تحقیقات و موشکافی‌های بیشتر نهایتا ۶ ماه دیگه تمدید شود، در نهایت گزارش نهایی این تحقیق و تفحص‌ها باید در صحن علنی قرائت شود و چنانچه جنبه کیفری داشته باشد باید به دستگاه قضا ارجاع شود.

بار مالی هر تحقیق و تفحص چقدر است؟

نگاهی گذرا به تحقیق و تفحص‌های انجام گرفته در ادوار مختلف مجلس نشان می‌دهد که عموما انجام تحقیق و تفحص دست‌کم ۶ ماه و حداکثر یک سال زمان نیاز دارد و به گفته نمایندگان مجلس، هر تحقیق و تفحصی به‌طور متوسط حدود ۲۵۰ میلیون تومان پول لازم دارد تا به نتیجه برسد.

داستان بی‌نتیجه تحقیق و تفحص‌ مجلسی‌ها

حال باید دید که چند درصد از این تحقیق و تفحص‌ها که البته بار مالی زیادی را نیز به مجلس و کشور تحمیل می‌کنند به نتیجه می‌رسند و می‌توانند تخلفات و فسادهای موجود را کاهش داده و یا گره‌ای را از مشکلات پیش روی کشور باز کنند. چندی پیش مسعود پزشکیان نائب رئیس مجلس شورای اسلامی در مصاحبه‌ای اعلام کرده بود که بیش از ۱۰۰ تحقیق و تفحص در مجلس دهم به نتیجه نرسیده اند و این امر حکایت از آن دارد که روش اشکال ما اشکال دارد و راه را غلط رفته ایم.

بی‌شک می‌توان گفت که یکی از جنجالی‌ترین پرونده تحقیق و تفحص در مجلس دهم هم مربوط به تحقیق و تفحص از دو تیم فوتبال یعنی پرسپولیس و استقلال است که اواخر خردادماه سال گذشته به تصویب نمایندگان مجلس رسید و کمیته‌ای متشکل از ۹۹ نفر از اعضای کمیسیون فرهنگی به عنوان کمیسیون اصلی همراه با ۵ نفر از درخواست کنندگان تحقیق و تفحص و یک نفر از میان نمایندگان خارج از کمیسیون فرهنگی تشکیل شد، اما اکنون که به پایان فرصت شش ماهه دوم این تحقیق و تفحص نزدیک می‌شویم نتیجه آن مشخص نبوده و سرنوشت آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

ضرورت بازبینی در چارچوب‌ روند تحقیق و تفحص

کاظم جلالی رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، با اشاره به عملکرد مجلس دهم در زمینه تحقیق و تفحص‌ها، اظهار کرد: معتقدم که عملکرد مجلس باید مورد آسیب‌شناسی قرار بگیرد، ما در ابعاد نظارتی دارای آسیب‌هایی هستیم که باید برطرف شود که از میان آنها می‌توان به تحقیق و تفحص ها، سوال از وزیر و حتی استیضاح اشاره کرد.

رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس افزود: لازم است تحقیق و تفحص‌ها و چارچوب‌هایی که برای آن‌ها مشخص شده مورد بازبینی قرار بگیرند، چراکه گزارش بسیاری از این تحقیق و تفحص‌ها حتی به مجلس باز نمی‌گردد در حالی که اکثر آنها برای شش ماهه دوم تمدید می‌شوند، اما فاقد نتیجه هستند.

نمایندگان راهی جز متوسل شدن به تحقیق و تفحص ندارند

حسینعلی حاجی دلیگانی، نماینده مردم شاهین شهر هم در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان با نظر رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس هم عقیده است و در این باره گفت: معتقدم که روند تحقیق و تفحص در مجلس شورای اسلامی باید مورد بازبینی قرار بگیرد، چرا که باید پروسه طولانی را برای وصول نتیجه نهایی طی کند.

وی افزود: متاسفانه علی رغم هزینه‌بر بودن تحقیق و تفحص وقتی نماینده می‌بیند که راهی ندارد به آن متوسل می‌شود، البته اگر تحقیقات به نتیجه برسند می‌توانند چندین برابر هزینه صرف شده منفعت به کشور برسانند؛ به عنوان مثال طرح تحقیق و تفحص از بانک مرکزی می‌توانست جلوی زیان‌های بسیاری را گرفته و منافع زیادی برای ما به همراه داشته باشد، اما متاسفانه از دستور کار مجلس خارج شد.

نماینده مردم شاهین شهر بیان کرد: اگرچه گا‌ها تحقیق و تفحص‌ها نتیجه مطلوبی ندارند، اما می‌توان از آن‌ها به عنوان ابزاری در جهت پیشگیری از فساد استفاده کرد، لذا معتقدم که اگر سلیقه‌های سیاسی و حاشیه‌ای در تحقیق و تفحص‌ها دخیل نشوند می‌توان به این وسیله شفافیت را در کشور به میزان قابل توجهی افزایش داد؛ هرچند نمایندگان مجلس می‌توانند از ماده ۲۳۴به عنوان جایگزینی برای تحقیق و تفحص‌ها استفاده کنند.

در تحقیق و تفحص از صندوق ذخیره فرهنگیان و خودرو سازی موفق شدیم

بهروز نعمتی سخنگوی هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، هم می‌گوید: بسیاری از تحقیق و تفحص‌ها در مجلس به نتیجه رسیده اند و برخی دیگر به نتیجه نرسیده اند، اما مجموعا در تحقیق و تفحص از صندوق ذخیره فرهنگیان و خودرو سازی موفق شدیم نتایج خوبی کسب کنیم.

وی تصریح کرد: تحقیق و تفحص از جمله وظایف نظارتی مجلس است و نمی‌توان از آن چشم پوشی کرد. همکارانی که عضو کمیته‌های تحقیق و تفحص می‌شوند باید کار را به درستی پیش ببرند و واقعیت‌ها را بگویند نه اینکه به دنبال موضوعات دیگر باشند.

نماینده مردم تهران گفت: معتقدم که با استفاده از ماده ۲۳۶ آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی به جای استفاده از تحقیق و تفحص می‌توانیم ضمن صرفه جویی در هزینه‌ها در مدت زمان کمتری به نتیجه مطلوب دست پیدا کنیم.

تحقیق و تفحص لازمه کار مجلس است

هدایت الله خادمی نماینده مردم ایذه و باغ ملک و عضو کمیسیون انرژی در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، تحقیق و تفحص را یکی از ابزار‌های نظارتی نمایندگان می‌داند و می‌گوید: در کشور ما که وزیران بعد از استیضاح سر از وزارت خانه دیگری در می‌آورند تحقیق و تفحص لازمه مجلس است.

وی افزود: یکی از مزایای تحقیق و تفحص‌ها این است که اگر به نتیجه برسند دیگر فرقی ندارد پای وزیر در میان باشد یا شخص دیگری.

بسیاری از تحقیق و تفحص‌ها به نتیجه نرسیده‌اند

حجت الاسلام والمسلمین علیرضا سلیمی نماینده مردم محلات در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان هم با اشاره به روند اجرایی شدن تحقیق و تفحص ها در مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: معتقدم که روند تحقیق و تفحص‌ها در مجلس باید مورد بازبینی قرار بگیرد، چرا که در صورت به نتیجه رسیدن و ارجاع آن به قوه قضاییه نیز پرونده برای طی مراحل قانونی ۵ الی ۱۰ سال در قوه قضاییه می‌ماند.

وی افزود: معتقدم که باید بازنگری در تحقیق و تفحص‌های مجلس صورت بگیرد تا مردم به سرعت بتوانند نتیجه آنها را مشاهده کنند.

سلیمی تصریح کرد: بسیاری از تحقیق و تفحص‌ها به نتیجه نرسیده اند، اما باید برای شفاف سازی تلاش کرد و به این واسطه می‌توانیم جلوی افزایش بیشتر تخلفات و فسادها را بگیریم، البته همکاران نباید به جای تمرکز بر مهره‌های اصلی مهره‌های فرعی را هدف بگیرند.

نماینده مردم محلات گفت: تحقیق و تفحص‌ها در نهایت نمی‌توانند مشکلات کشور را حل کنند چرا که مسئولان بسیاری در بسیاری دستگاه‌ها گرفتار رانت شده اند.

با این حال بررسی تحقیق و تفحص در مجالس گذشته این واقعیت را روشن می‌کند که عموما تحقیق و تفحص‌ها تا روز‌های پایانی مجلس طول می‌کشد و در نهایت به قرائت عجولانه در صحن علنی مجلس ختم می‌شود؛ تحقیق و تفحص از نحوه واگذاری ماشین‌سازی تبریز، تحقیق و تفحص از عملکرد سازمان خصوصی سازی، تحقیق و تفحص از صنعت خودرو کشور، تحقیق و تفحص از عملکرد وزارت جهاد کشاورزی، تحقیق و تفحص از گمرک، تحقیق و تفحص از پرسپولیس و استقلال از جمله تحقیق و تفحص های مجلس دهم است؛ حال باید دید مجلس دهم در به سرانجام رساندن تحقیق و تفحص‌ چقدر موفق می‌شود.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان ، تاریخ انتشار: 24 فروردین 1398 ، کدخبر: 6895546 ، www.yjc.ir