شعار سال: مصطفی محقق در پاسخ به این سوال که توفان‌های گرد و غبار در منطقه آسیا و اقیانوسیه چگونه رخ می‌دهند، اظهار داشت: توفان‌های گرد و غبار زمانی رخ می‌دهند که باد‌های شدید ذرات کوچک را از خاک‌های خشک با پوشش گیاهی کم یا بدون پوشش جدا می‌کنند؛ این توفان‌ها غالباً در مناطق بیابانی و نیمه بیابانی اتفاق می‌افتند.

وی توضیح داد: منطقه آسیا و اقیانوسیه با چهار راهرو اصلی توفان‌های گرد و غبار، دومین رتبه در جهان از نظر میزان انتشار ذرات گرد و غبار است که این راهرو‌ها عبارتند از شرق و شمال شرق آسیا، جنوب و جنوب غرب آسیا، آسیای میانه و منطقه اقیانوسیه که این مناطق شامل تعداد زیادی نقاط کانونی تولیدکننده گرد و غبار هستند.

هماهنگ‌کننده ارشد سازمان ملل متحد برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه (APDIM) ادامه داد: توفان‌های گرد و غبار گرچه برای عملکرد اکوسیستم‌ها مهم هستند، اما در کنار آن خطراتی را برای جامعه، اقتصاد و محیط زیست به همراه دارند و می‌توانند دستیابی به ۱۱ مورد از ۱۷ هدف تعریف شده در توسعه پایدار را به طور مستقیم تهدید کنند. این تاثیرات منفی نه تنها در محل شکل گیری این توفان‌ها اثرگذارند، بلکه دامنه تاثیر آن‌ها تا مناطق دوردست، بسته به شرایط جغرافیایی، گسترش یافته و اغلب این اثرات می‌توانند از مرز‌های کشور‌های منشا عبور کرده و کشور‌های دیگر را نیز تحت تاثیر قرار دهند.

محقق اضافه کرد: مرکز توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه (اپدیم)، وابسته به کمسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد در آسیا و اقیانوسیه (اسکاپ)، یکی از مراکز بین المللی است که به طور ویژه به بررسی اثرات توفان‌های گرد و غبار در بخش‌های اقتصادی و اجتماعی پرداخته و به دنبال ظرفیت سازی و بهبود همکاری‌های بین المللی در راستای کاهش این اثرات و خسارات ناشی از آن است.

وی افزود: پس از گزارشی که این مرکز در سال ۲۰۱۷ با عنوان «توفان‌های گرد و غبار در آسیا و اقیانوسیه: فرصت‌هایی برای همکاری‌ها و اقدامات منطقه ای» منتشر کرد، برخی کشور‌های عضو درخواست کردند که این مرکز با استفاده از ظرفیت‌های خود طرح عمل منطقه‌ای را برای گسترش همکاری‌ها بین کشور‌های منطقه در راستای کاهش اثرات منفی و خسارات ناشی از توفان‌های گرد و غبار به انجام برساند. در این راستا و به عنوان نخستین قدم برای درک عمیق‌تر از این اثرات، مرکز اپدیم با کمک سازمان‌های همکار خود از کشور‌های مختلف دنیا مطالعه‌ای را برای ارزیابی ریسک توفان‌های گرد و غبار با نگاه منطقه‌ای و فرامرزی برای بخش‌های مختلفی از جمله سلامت، انرژی، کشاورزی، محیط زیست و حمل و نقل به انجام رساند که نتایج این گزارش، بنیاد توسعه طرح عمل منطقه‌ای خواهد بود.

این مقام مسوول در سازمان ملل متحد گفت: یافته‌های این ارزیابی خطر نشان می‌دهد که بیش از ۵۰۰ میلیون نفر در هند، ۱۷۳ میلیون نفر در پاکستان، ۶۲ میلیون نفر در جمهوری اسلامی ایران و ۴۰ میلیون نفر در چین در معرض آلودگی هوای ناشی از طوفان‌های گرد و غبار قرار دارند. به طور نسبی، بیش از ۸۰ درصد از کل جمعیت ترکمنستان، پاکستان، ازبکستان، تاجیکستان و جمهوری اسلامی ایران در معرض سطوح مختلفی از کیفیت نامناسب هوا ناشی از توفان‌های گرد و غبار قرار دارند.

وی یادآور شد: توفان‌های گرد و غبار تاثیر قابل توجهی بر بخش انرژی می‌گذارند. ارزیابی اخیر اپدیم نشان داد گرچه انرژی‌های پاک از قبیل انرژی خورشیدی و بادی تاثیر کمی در افزایش آلودگی هوا دارند، خود تحت تاثیر اثرات منفی توفان‌های گرد و غبار قرار می‌گیرند. بر مبنای یافته‌های این ارزیابی، میزان خسارات ناشی از کاهش تولید برق توسط نیروگاه‌های خورشیدی بر اثر توفان‌های گرد و غبار سالانه تا حدود ۳۵۰ میلیون دلار در هند و تا حدود ۱۰۰ میلیون دلار در پاکستان و چین به این صنعت خسارت وارد می‌کند.

هماهنگ‌کننده ارشد سازمان ملل متحد برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه اظهار داشت: در بخش حمل و نقل، این ارزیابی، به ویژه به صنعت هوانوردی پرداخته است. توفان‌های گرد غبار هم از طریق خوردگی موتور‌های هواپیما و هم از طریق کاهش دید در فرودگاه‌ها خساراتی را به این بخش وارد کرده و هر ساله باعث تاخیر و لغو پرواز‌های بسیاری در مناطق تحت تاثیر می‌شوند. ارزیابی ریسک نشان می‌دهد که گرد و غبار بر پرواز‌های با مقصد و مبدا فرودگاه‌های کشور‌های جنوب خلیج فارس، پاکستان، هند و چین بیشترین تاثیر را داشته اند. خطر تاخیر، انحراف و لغو پرواز به دلیل دید کم ناشی از گرد و غبار در فرودگاه‌های کشور‌های آسیای میانه، مناطق جنوبی جمهوری اسلامی ایران، منطقه مرزی بین پاکستان و هند و همچنین مناطقی در شمال چین بیشتر است.

وی اعلام کرد: علاوه بر این ها، مناطق وسیعی از زمین‌های کشاورزی نیز تحت تأثیر رسوبات ناشی از گرد و غبار قرار می‌گیرند. در ترکمنستان بیش از ۷۰ درصد زمین‌های زراعی تحت تاثیر توفان‌های گرد و غبار قرار دارند. این میزان برای پاکستان نزدیک به ۵۰ درصد و برای ازبکستان حدود ۴۴ درصد است و در برخی مناطق مخصوصا در بخش آسیای میانه این گرد و غبار‌ها با میزان قابل توجهی از نمک همراه است و اثرات منفی آن را به مراتب افزایش خواهد داد.

محقق افزود: یکی دیگر از اثرات قابل توجه و هشدار دهنده در بخش محیط زیست و به خصوص در یخچال‌های طبیعی رخ می‌دهد. توفان‌های گرد غبار با رسیدن و رسوب در یخچال‌های طبیعی رشته کوه‌های هیمالیا - هندوکش و فلات تبت، به اصطلاح قطب سوم زمین، می‌تواند هیدرولوژی این مناطق را تحت تاثیر قرار داده و در نتیجه مسائل متعدد دیگری از جمله امنیت غذایی، تولید انرژی و کشاورزی را به خطر انداخته و رژیم طبیعی سیل و خشکسالی منطقه را تحت تاثیر قرار دهد. این یخچال‌ها از آن جهت حائز اهمیت قرار دارند که تامین کننده آب شیرین بیش از ۱.۳ میلیارد نفر در آسیا هستند.

 

وی گفت: شهر‌های زیادی در مناطق آسیا و اقیانوسیه تحت اثرات منفی توفان‌های گرد و غبار قرار دارند و علاوه بر اینکه سالانه میلیون‌ها دلار خسارت وارد می‌کنند، می‌توانند سلامت افراد را به خطر انداخته و خدمات شهری از جمله آموزش، حمل و نقل و نظایر آن را متاثر کنند. شهر‌های جنوب غربی آسیا دارای بیشترین مواجهه با توفان‌های گرد و غبار هستند.

هماهنگ‌کننده ارشد سازمان ملل در مدیریت اطلاعات بلایا اظهار داشت: این توفان‌ها سهم بسزایی در کیفیت پایین هوا در شهر‌های کراچی، لاهور و دهلی دارند، به شکلی که نزدیک به ۶۰ میلیون نفر در این مناطق بیش از ۱۷۰ روز گرد و غبار را در سال ۲۰۱۹ تجربه کرده اند. وضعیت برای ۶ میلیون نفر از ساکنان هشت شهر در منطقه (سه شهر در چین، دو شهر در جمهوری اسلامی ایران، دو شهر در پاکستان و یکی در ازبکستان) بسیار بدتر است به طوری که در حدود ۱۰ ماه از سال ۲۰۱۹ را با غلظت‌های بالاتر از استاندارد تعریف شده سازمان بهداشت جهانی تجربه کرده اند.

محقق اعلام کرد: با توجه به پیش بینی‌های اقلیمی، به نظر می‌رسد در آینده شاهد شرایط خشکسالی شدیدتری در بخش‌هایی از غرب استرالیا، جنوب شرقی ترکیه، جمهوری اسلامی ایران و افغانستان باشیم که به نوبه خود می‌تواند فراوانی و شدت توفان‌های گرد و غبار را در این مناطق افزایش دهد. با این حال به نظر می‌رسد در برخی مناطق از جمله در قزاقستان، شمال چین، مغولستان و حوضه گنگ در هند، ریسک توفان‌های گرد و غبار در آینده کمتر شود.

پدیده توفان‌های گردو غبار یکی از مخاطرات جوی است که اثرات مخرب فراوانی از جمله کاهش دید افقی و مشکلات زیست محیطی به همراه دارد، گرد و خاک توسط وزش باد شدید از سطح زمین برخاسته و همراه با جریان هوا به محیط اطراف منتقل می‌شود، گرد و خاک می‌تواند منشاء محلی داشته باشد یا به همراه جریانات جوی از مکانی به مکان دیگر منتقل شود.

منطقه آسیا و اقیانوسیه، حادثه خیزترین منطقه جهان است. وقوع سیل‌ها، گرد بادها، زمین لرزه‌ها و توفان‌های شن و گردوغبار منجر به نابودی غم انگیز حیات انسان‌ها می‌شود، نسل‌های مختلف را در فقر گرفتار می‌کند و هزینه‌های اقتصادی را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، آثار تغییرات آب و هوایی، این فجایع فزآینده را تشدید می‌کند و مرز نمی‌شناسد.

«اپدیم» (APDIM) یک مرکز وابسته به کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد برای آسیا و اقیانوسیه (اسکاپ) است که به پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران و به طور اخص سازمان برنامه و بودجه کشور، با گذشت بیش از یک دهه پیگیری مداوم، رایزنی و مذاکره با طرف‌های مرتبط داخلی و خارجی؛ سرانجام در تهران افتتاح شده است.

این مرکز با هدف خدمت رسانی در زمینه اطلاعات بلایا به ویژه زلزله برای کشور‌های عضو «اسکاپ» راه‌اندازی شده و تلاش دارد در زمینه مدیریت دانش، ظریف‌سازی، انتقال دانش فنی و تجارب موفق سایر کشور‌ها در قالب همکاری‌های جنوب - جنوب در راستای افزایش تاب آوری در زمینه بلایا و کاهش خطرات آن انجام وظیفه کند.

٥٣ مخاطره یا حادثه طبق سند راهبرد ملی مدیریت بحران ایران شناسایی شده اند که ۱۴ مخاطره اولویت‌دار از آنها، آتش سوزی (جنگل‌ها و مراتع - صنعتی و ساختمانی)، آفات نباتی و بیماری‌های دام، طیور و آبزیان، آلودگی هوا، ازدحام جمعیت، بیابان‌زایی، بیماری‌های فراگیر انسانی، حرکات دامنه ای، حوادث حمل ونقل جاده ای، خشکسالی، زلزله، سیل، فرونشست زمین، گردوغبار و طوفان گردوخاک و موج سرما هدف‌گذاری شده اند که بسته به نیاز و با مخاطرات نوظهور احتمالی، قابلیت به‌روزرسانی دارد. با توجه به این مسائل، تاسیس مرکز «اپدیم» در راستای پاسخگویی به نیاز‌های منطقه و کشور بوده است.

راه اندازی مرکز منطقه‌ای اپدیم (APDIM) در تهران در شصت و هفتمین اجلاس اسکاپ در سال ۲۰۱۱ (۱۳۸۹) با اجماع کشور‌های عضو در قطعنامه ۴/۶۷ تصویب شد و در سال ۲۰۱۵ (۱۳۹۴) در قطعنامه ۱۱/۷۱ برنامه راهبردی، اساسنامه آن به تصویب رسید.

‌مرکز اپدیم (APDIM) با محور اهداف بشر دوستانه جمهوری اسلامی ایران و با تلاش‌های پیگیرانه سازمان برنامه و بودجه کشور و همکاری وزارت امور خارجه، سازمان مدیریت بحران کشور، سازمان نقشه برداری و مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در همکاری با اسکاپ و با هدف جذب کمک‌های فنی و بهره‌مندی از امکانات سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، اعتمادسازی و معرفی توانمندی‌های کشور و تعامل با کشور‌های منطقه ایجاد می‌شود.

‌کاهش آثار منفی بلایای طبیعی از طریق تقویت مدیریت اطلاعات حوادث و بلایا در آسیا و اقیانوسیه، تقویت توانایی‌ها و ظرفیت‌های فنی و سازمانی کشور‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای در زمینه مدیریت اطلاعات بلایا، کاهش خطرپذیری بلایا و اجرای چارچوب توافق سندای (این توافق اهداف و برنامه اقدام نخست را برای کاهش خطر در زمان وقوع بلایای طبیعی شناسایی می‌کند) در خصوص افزایش مقاومت پذیری در برابر بلایای طبیعی و کمک به تقویت همکاری‌ها و هماهنگی‌های منطقه‌ای میان کشور‌ها و سازمان‌های منطقه‌ای در زمینه مدیریت اطلاعات بلایا همسو با توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور‌ها و دستیابی به اهداف توسعه هزاره، از اهداف مرکز اپدیم (APDIM) است.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار: ۱۶ مرداد ۱۴۰۰، کدخبر: ۸۴۴۲۸۱۱۳، www.irna.ir