شعار سال: کرسی علمی ترویجی «مهارت‌های پژوهشی و آزمون‌های پیشاتفسیری متن» عصر امروز دهم بهمن‌ماه با حضور محمدحسن احمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به عنوان ارائه‌کننده و بهروز مینایی، عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت به عنوان ناقد، به همت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.

در ابتدای نشست محمدحسن احمدی در سخنانی اظهار کرد: در فضای مطالعات علوم انسانی متن‌محور طرح بحث آزمون‌محوری با عنوان آزمون‌های پیشاتفسیری متن نه تنها یک ضرورت مهم در مواجهه با متون است بلکه در مقام تشخیص کارکرد، توجه به مقوله آزمون‌های پیشاتفسیری می‌تواند یک جهش فوق‌العاده و یک شیفت جدی در مطالعات علوم انسانی ایجاد کند. به عبارت دیگر ما امروز در عصر دیجیتال و در عصر انفجار اطلاعات و در عصری که چه بسا با آلودگی اطلاعاتی مواجه هستیم ناگزیریم به صورت روشمند مواجهه با متن را در قالب آزمون‌های پیشاتفسیری طراحی کنیم و این واقعا ضرورت دارد.

وی افزود: آزمون‌های پیشاتفسیری متن به چه معنا است، در فضای مطالعات علوم انسانی که اتکایشان به متن اتکای اساسی و کلیدی است و با اصطلاحی به نام ظهور مواجه هستیم، هیچ ساختاری تعریف نکردیم که چه مقدماتی برای تحقق ظهور نیاز است. ممکن است در اثنای کلام به ذهن کسی برسد اگر کسی شمّ علم را داشته باشد مثلا شمّ تاریخی داشته باشد یا شمّ فقهی داشته باشد می‌تواند برداشت‌های صوابی را از متون ارائه دهد. قطعا وقتی بحث آزمون‌ها را مطرح می‌کنیم مقصود اول و بالذات ما مخاطبانی هستند که به شمّ تاریخی و فقهی نرسیدند.

احمدی تصریح کرد: الآن در مقاطع تحصیلات تکمیلی در رشته‌های متن‌محور موضوعات مختلفی را سر کلاس برای دانشجویان مطرح می‌کنیم، ولی وقتی کار به آنجا می‌رسد که قرار است دانشجو نظری ارائه دهد یک ممیزی و یک ملاک و سنجه دقیقی نداریم. حداکثر این است بگوییم نظر شما را قبول داریم یا قبول نداریم، ولی اینکه بر چه اساس و ملاکی می‌توانیم این نظر را قبول کنیم یا نمی‌توانیم قبول کنیم منقح نشده است. به عبارت دیگر ما همه دیدگاه‌ها و نظرات را در علوم مختلف سر کلاس برای دانشجو مطرح می‌کنیم، ولی هیچ وقت در ابزار‌های وصول به این دیدگاه‌ها مداقه نمی‌کنیم و آن‌ها را مورد بررسی قرار نمی‌دهیم، لذا این نکته بسیار مهمی است.

قبل از تفسیر متن را آزموده باشیم

وی افزود: باید عرض کنم اتفاقی که در مطالعات تفسیری می‌افتد چیست، تفسیر را علمای علوم قرآنی چگونه معنا می‌کنند؟ می‌گویند تفسیر علمی است که در آن با اتکا به ادبیات عرب و اصول عقلایی محاوره به مراد خدا دست می‌یابیم. سوالی که پیش می‌آید این است؛ واقعا اگر یک محقق نوپا تفسیری از یک آیه ارائه دهد، از او قبول خواهیم کرد یا خیر؟ اگر می‌پذیریم یا نمی‌پذیریم حکایت از این می‌کند نیازمندیم قبل از اینکه وارد عرصه‌ای به نام فهم مراد خداوند شویم که کمتر کسی می‌تواند چنین ادعایی کند، باید متن را آزموده باشیم. به عبارتی زمانی می‌توانیم سخن از تفسیر و فهم متن بگوییم که متن ما روی میز کار محقق پاسخ آزمون‌های پیشاتفسیری خودش را دریافت کرده باشد. تاکیدی که روی کلمه آزمون دارم یک تاکید ویژه است.

وی در پایان گفت: اگر بخواهیم تشبیه کنیم باید اینطوری بگوییم که اگر بیماری به پزشک مراجعه می‌کند تا بیماری خودش را مداوا کند، دکتر و پزشک قبل از اینکه اقدام به هرگونه معالجه کند آزمایش‌هایی را برای بیمار تجویز می‌کند و می‌گوید معالجه من منوط به این است که پاسخ این آزمون‌ها را برای من بیاوری. البته به این معنی نیست که پیش‌داوری نسبت به آزمون داشته باشیم، ولی داوری که یک ایده علمی را ارزیابی می‌کند، ناقدی که یک کتاب علمی را ارزیابی می‌کند حق دارد از محقق این مسئله را مطالبه کند. در هر پژوهشی ملاک‌ها و ابزار‌هایی که می‌تواند دست ناقد و داور باشد و بر اساس آن قضاوت کند ملاک‌های روشنی است. آن وقت محقق باید نتیجه آزمون خودش را نسبت به هرکدام از این آزمون‌ها بیان کند یعنی حق ندارد یک مورد را نادیده بگیرد، حق ندارد بگوید من از بین این بیست و چهار آزمون نمی‌خواهم به شش آزمون جواب دهم. ما معتقدیم محقق باید در مرحله قبل تفسیر ملتزم به این قواعد باشد، مثلا باید مشخص کند میزان وابستگی این متن به فضا و ساحت تاریخی چگونه است.

فقیه دنبال روابط موجود در متن است

در ادامه نشست بهروز مینایی اظهار کرد: پرسش این است که در حوزه تفسیر متن و تحلیل متن و نه لزوما استظهار بلکه محتواکاوی و حوزه دلالت معنایی کلام باید چه مقدماتی را طی کنیم و باید چه سوالاتی را جواب دهیم و باید چه چیز‌هایی را به آزمون بگذاریم. بسیار خوشحال شدم یک استاد دانشگاه این‌طوری روی تحلیل متن و رابطه متن و زبان‌شناسی اصولی و فقهی تمرکز کرده و با توجه به این تمرکز جلو رفته و این مقدمات را فراهم ساخته است. اساسا یک فقیه در تفسیر کلام خدا دنبال رابطه‌هایی است که داخل متن وجود دارد و اینکه این رابطه‌ها چه معنایی را مستفاد می‌کنند و چه معنای مورد اراده متکلم بوده است.

وی با اشاره به اینکه تخصص من هوش مصنوعی است و سال‌های سال در درس خارج بودم و به همین سبب مثال‌هایی که مولف در آزمون‌ها استفاده کردند برایم ملموس بود و واقعا خیلی زیبا انتخاب شده بود، افزود: من فکر می‌کنم یک مقدار بعد منطقی کار دیده یا ضمیمه شود. مثلا در جا‌هایی که با باور مولف کار داریم باید ببینیم در کدام یک از حالت‌های پنجگانه برهان و جدل و ... قرار می‌گیرد. گاهی اصحاب امام با افرادی مجادله می‌کردند یا گاهی خود امام با طرف‌های مقابل خودشان مناظره داشتند و از جدل استفاده می‌کردند. در جدل، گوینده مبنای مخاطب را می‌گیرد ولو آن مبنا مورد باور مولف نباشد.

وی در پایان گفت: وقتی من وارد کتاب شیخ انصاری می‌شوم یک جور با متن برخورد می‌کنم، وقتی وارد متن وسائل الشیعه می‌شوم یک برخورد دارم، وقتی وارد کتاب خدا می‌شوم یک طور دیگر برخورد دارم. ایشان می‌گوید باید بیست و چهار مسئله را به آزمون بگذاریم، ولی باید روشن کنند از کجا شروع کنیم. من که می‌خواهیم این فرآیند را اتوماتیک کنم و توسط هوش مصنوعی انجام دهم چگونه باید این کار را انجام بدهم و الگوریتم کار چیست. به نظرم باید جلد دوم به این کتاب اضافه شود و ایشان این بیست و چهار آزمون را بیشتر باز کنند.



شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری بین المللی قرآن، تاریخ انتشار:۱۰ بهمن ۱۴۰۰، کدخبر:۴۰۳۲۴۶۶، iqna.ir