شعار سال : از ابتدای سال ۱۴۰۲ تا پایان اسفندماه، ۱۰ روز هوای پاک، ۲۳۶ روز هوای قابل قبول، ۱۰۷ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و ۱۲ روز هوای ناسالم ثبت شده است. آلوده‌ترین روز ثبت شده طی سال گذشته ۵ شهریور با شاخص ۱۶۵ و پاک‌ترین روز۱۲ فروردین با شاخص ۴۰ بود. آلاینده شاخص دراین مدت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون بود که ۹۸ روز هوای پایتخت را آلوده کرده بود.

آمارها نشان می دهند که در سال ۱۴۰۱ هوا طی سه روز پاک، ۱۹۲ روز قابل قبول، ۱۳۲ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و ۳۴ روز ناسالم و دو روز خطرناک بود. بیشترین شاخص آلودگی ۴ خردادماه با شاخص ۴۳۵ بود. ۱۵ بهمن‌ماه هم با شاخص ۴۷ ثبت شد. طی این ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون آلاینده شاخص بود، به‌گونه‌ای که ۱۳۳ روز هوای پایتخت را آلوده کرد.

وضعیت آماری آلودگی هوا در سال ۱۴۰۰ ، تعداد روزهای پاک کمتر و تعداد روزهای قابل قبول بیشتر بود، به‌گونه‌ای که دو روزهوای پاک، ۲۴۹ روز قابل قبول، ۱۰۸ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و شش روز ناسالم بود. طی این مدت اول آذرماه با شاخص ۱۶۵ آلوده‌ترین روز و اول فروردین با شاخص ۴۸ پاک‌ترین روز ثبت شد. طی این سال نیز ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون با ۹۵ روز، آلاینده شاخص بود.

ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون چیست؟
بر اساس یافته های مطالعاتی ، برای هر آلاینده یک حد مجاز تعریف می‌شود. ذرات معلق کمتر از ۲.۵ آلاینده شاخص هوای تهران در روزهای سرد پایتخت است. این آلاینده دارای قطر ۲.۵ میکرون و یا کمتر هستند که تقریبا یک سی ام قطر موی انسان است و به عنوان ذرات ریز (fine) نیز شناخته می‌شوند. ترکیب شیمیایی ذرات بسته به محل، زمان و آب و هوا متفاوت است و منابع انتشار آن شامل انواع فعالیت‌های احتراقی (وسایل نقلیه موتوری، نیروگاهی، سوزاندن چوب، و غیره) و فرایندهای صنعتی خاص می‌شود. این ذرات هم به‌طور مستقیم ساطع می‌شوند و هم به شکل آلاینده ثانویه در جو شکل می‌گیرند.

به‌طور کلی عمده‌ترین منابع انتشار ذرات معلق نیز احتراق سوخت مانند سوزاندن زغال سنگ و چوب، خودروهای دیزلی فاقد فیلتر دوده، فرایندهای صنعتی و کشاورزی و انتشار از خودروها است. ذرات معلق عموما در ماه‌های سرد سال کیفیت هوا را تحت تاثیر قرار می‌دهند. مطالعات علمی متعدد درباره ذرات معلق نشان می‌دهد که قرار گرفتن در معرض این آلاینده باعث بروز مشکلات زیادی می‌شود. مرگ زودرس در مبتلایان به بیماری‌های قلبی و ریوی، بروز حملات قلبی غیرکشنده، ضربات قلب نامنظم، ابتلا به سرطان ریه، تشدید آسم، کاهش عملکرد ریه و افزایش علائم تنفسی مشکلاتی است که آلودگی هوا برای سلامت انسان ایجاد می‌کند.

اعداد و رنگ‌های شاخص کیفیت هوا
​​شاخص کیفیت هوا (AQI) به پنج دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود. بر اساس این تقسیم‌بندی از عدد صفر تا ۵۰ هوا پاک، از ۵۱ تا ۱۰۰ هوا قابل قبول یا متوسط، از ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوا ناسالم برای گروه‌های حساس، از ۱۵۱ تا ۲۰۰ هوا ناسالم ، از ۲۰۱ تا ۳۰۰ هوا بسیار ناسالم و از ۳۰۱ تا ۵۰۰ شرایط کیفی هوا خطرناک است. گفتنی است در هوای پاک که با رنگ سبز نشان داده می‌شود، شرایط کیفیت هوا مناسب است و خطری برای سلامت انسان ندارد. در هوای سالم که به رنگ زرد شناخته می‌شود، کیفیت هوا قابل قبول و غلظت آلاینده‌ها کمتر از حدی است که بر سلامت انسان تاثیر منفی داشته باشد اما در هوای ناسالم برای گروه‌های حساس که به رنگ نارنجی نشانه‌گذاری می‌شود، مقدار AQI بین ۱۰۱ تا ۱۵۰ قرار می‌گیرد که در نتیجه آن گروه‌های حساس اثرپذیری بیشتری از آلودگی هوا خواهند داشت.

در هوای ناسالم که به رنگ قرمز است، کلیه افراد جامعه در معرض مخاطرات ناشی از آلودگی هوا قرار می‌گیرند و حتی ممکن است گروه‌های حساس دچار عوارض شدیدتری شوند. افزون بر این در هوای بسیار ناسالم که به رنگ بنفش نشان داده می‌شود و عدد AQI بین ۲۰۱ تا ۳۰۰ قرار می‌گیرد، احتمال بروز عوارض جدی برای سلامت افراد جامعه افزایش می‌یابد.

عباس شاهسونی رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت به‌مناسبت هفته هوای پاک درباره میزان مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا در ایران در دی ماه ۱۴۰۲ بیان کرده بود که، طبق آیین‌نامه قانون هوای پاک، وزارت بهداشت وظیفه دارد که سالانه مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا را بررسی، محاسبه و منتشر کند، بر این اساس از سال ۱۳۹۵ مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا را سالانه محاسبه و منتشر می‌کنیم. طبق بررسی‌ها و محاسباتی که با مدل پیشنهادی سازمان جهانی بهداشت در ۳۳ شهر کشور انجام دادیم و ذرات متعلق PM ۲.۵ را محاسبه کردیم؛ مشخص شده که ۱۳.۹ درصد از مرگ‌های طبیعی در کشورمان، منتسب به این ذرات معلق بوده است. وی توضیح داد که شاخص کیفیت هوا در جهان به‌طور میانگین عدد ۱۶۹ بوده و میانگین شاخص کیفیت هوا در کشور ایران عدد ۹۴ است. کشور ایران به‌لحاظ کیفیت هوا در مقایسه با سایر کشور‌ها در جهان، رتبه بیست و یکم (از نظر میزان الودگی) را بین ۱۳۱ کشور دارد؛ چاد، عراق، پاکستان، بحرین و بنگلادش بدترین کیفیت هوا را داشته‌اند. از بین ۹۲ پایتخت کشور‌های دنیا، شهر تهران، رتبه ۱۹ را از نظر غلظت ذرات معلق (آلودگی هوا) دارد و شهر‌های دهلی، داکا و پایتخت مغولستان رتبه اول تا سوم را از نظر آلودگی هوا دارند.

میزان مرگ و میر و تلفات بر اثر آلودگی هوا باورکردنی نیست. این عامل، سومین عامل مرگ و میر در ایران اعلام شده است.میانگین تعداد مرگ کل منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق PM2.5 در بزرگسالان بالاتر از 30 سال در 27 شهر مورد مطالعه 20هزارو 837 نفر بوده است. در شهر تهران در سال قبل به طور میانگین مرگ شش هزارو 398 نفر منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق PM2.5 است. نتایج نشان می دهد در سال 1400 به طور میانگین جزء مرگ کل منتسب به ذرات معلق در کشور برابر با 12.59 درصد است که این جزء منتسب در شهرهایی نظیر اهواز، تهران، زابل، کرج، اصفهان و دزفول که با آلودگی هوای شهری و و پدیده گردو غبار درگیر هستند، بالاتر از میانگین کشوری است.

بانک جهانی در سال 2016 در گزارشی با عنوان «بررسی مطالعات منشایابی آلودگی هوا در ایران»، میزان کل خسارت وارده آلودگی هوای ایران را 30 میلیارد دلار برآورد کرده است. همچنین این پدیده در فوت 33 هزار نفر در سال در کشور دخیل بوده که این تعداد حدود 10 درصد کل نرخ مرگ ومیر را در طول سال شامل می شود.

در گزارش دیگری از مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی با عنوان «پویایی شناسی آلودگی هوا»، مجموع هزینه مرتبط با مرگ و میر ناشی از همه علت های منتسب به ذرات معلق PM 2.5 در ایران برابر با 11.3 میلیارد دلار برآورد شده است. این مقدار نسبت به سال 1399 بیش از 90 درصد افزایش یافته است. با توجه به نتایج گزارش های کمی سازی منتشر شده از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در سال های 1395، 1396، 1397، 1398، 1399 و 1400 به ترتیب به طور میانگین 13هزارو231، 11هزار و 93، 10هزار و 235، 9هزار و 905، 11هزار و 129 و 20هزار و 837 نفر مرگ کل منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق 2.5PM در 27 شهر کشور با جمعیت تقریبی 35 میلیون نفر است.

اختصاصی پایگاه تحلیلی خبری شعار سال،برگرفته از منابع گوناگون