شعار سال:

مسجد تجلى بهشت خدا در زمین و محل همنشینی فرشتگان با اهل آن است. مسجد نمونه باید در بخش های آموزشی، عبادی و تربیتی به مخاطبان خود خدمات ارایه دهد تا هم زمینه ساز جذب حضور حداکثری مردم در این پایگاه عبادی شود و هم همطراز با مساجد صدر اسلام.

حجت الاسلام سید صمصام الدین قوامی، رییس بنیاد فقهی مدیریت اسلامی به تبیین ویژگی های مسجد نمونه پرداخت و گفت: مسجد در صدر اسلام مرکز آموزش مسلمانان به شمار می رفت و در حال حاضر نیز باید تلاش شود مساجد جایگاه مساجد صدر اسلام را پیدا کنند.

وی ادامه داد: اگر مسجد پایگاه و آموزشگاه مبانی دینی و معارف اسلامی شود زمینه جذب مردم به این مرکز اسلامی فراهم می شود و مسجدی که نقش مؤثر خود را در زمینه های مذهبی، فرهنگی و آموزشی به درستی ایفا نکند از ادای بخش مهمی از رسالت خویش باز مانده و از مسجد نمونه و پر جاذبه فاصله گرفته است.

*ویژگی آموزشی مسجد نمونه اسلامی
پیامبر اسلام (ص) در مسجد، آیات قرآن، احکام و معارف دینی را بر اساس توان فکری مخاطبان به آنها آموزش می داد. این جلسات از نظر فاصله زمانی به گونه ای تنظیم می شد که باعث خستگی شنوندگان نشود. معمولاً این جلسات پس از نماز صبح و شام که تعداد بیشتری از مردم در مسجد حضور داشتند، برگزار می شد. به همین دلیل شور و نشاط بیشتری در حفظ و ثبت مطالبی که رسول خدا (ص) مطرح می فرمود، در میان مخاطبین وجود داشت.

در مسجد النبی، علاوه بر جلسات سخنرانی، جلسات آموزشی و پرسش و پاسخ به صورت گفتگو و دوطرفه تشکیل می شد. آن حضرت بسیاری اوقات پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب در مسجد می نشست و این وقت، صرف پاسخگویی به پرسش های دینی بود. نبی مکرم اسلام (ص) همچنین برای تازه مسلمانان که به آموزش های ویژه نیاز داشتند، جلسات جداگانه تشکیل می دادند.

گاهی نیز در مسجد و در حضور حضرت مراسم مسابقه شعر و سخنرانی برگزار می شد و پیامبر (ص) به برندگان مسابقات جوایزی اهدا می فرمود. فعالیت های مسجد، در غیاب آن حضرت (هنگامی که در جبهه های جنگ حضور داشتند)، تعطیل نمی شد؛ بلکه کسانی چون عبدالله بن امّ مکتوم و عبدالله بن رواحه، اداره امور مسجد را بر عهده می گرفتند.

حضرت علی (ع) نیز گاهی در حالی که یک پله پایین تر از جایگاه پیامبر (ص) می نشست، برای مردم سخن می گفت.(۱)

پیامبر (ص) تلاش می کرد تا دامنه این فعالیت ها به سایر مساجد نیز سرایت کند. شواهد تاریخی نشان از وجود شور و نشاط علمی و فعالیت های فرهنگی در مسجد قبا می دهد. به دلیل شرایط خاص سیاسی، حضور علمی امام باقر(ع) و امام صادق (ع ) در مسجد النبی نسبت به دیگر امامان به دلیل شرایط و موقعیت ویژه سیاسی آن دوران رشد بیشتری داشت و شاگردان آن دو امام همچون ابان بن تغلب، معاذ بن مسلم، حمران بن اعین و زراره بن اعین نیز دارای جلسات علمی بودند. اینها همه نشان می دهد که مسجد همواره جایگاه آموزش و فراگیری معارف اسلامی است.

حجت الاسلام قوامی با بیان اینکه یک مسجد نمونه باید در زمینه آموزش معارف دینی و اسلامی به همه گروه های سنی برنامه ریزی داشته باشد، گفت: امام جماعت متعهد و متخصص یکی از ارکان اساسی مسجد نمونه به شمار می رود.

وی ادامه افزود: مردم، امام جماعت را به عنوان آیینه تمام نمای خوبی ها و کرامت های انسانی و سمبل پاکی، صداقت، صفا، شجاعت، مروت، انسانیت، شکیبایی، ایثار و گذشت می شناسند از این رو حضور یک امام جماعت نمونه و برنامه ریزی از سوی وی برای برگزاری برنامه های آموزشی در مسجد در نمونه بودن مسجد تاثیر گذار است.

*ویژگی عبادی مسجد نمونه
نام مسجد یادآور بندگی در برابر پروردگار متعال است. مسجد، جایگاه سجده است و سجده اوج عبادت و بندگی انسان برای خدا: ؛ "السُّجودُ مُنتَهَی العِبَادَه مِن بَنی آدَم”. (۲)

«وَ اَنَّ المَساجِدَ لِلّهِ فَلا تَدعُو مَعَ اللَّهِ أَحَدا» (۳)

در کلام ائمه اطهار(ع) نیز بر این ویژگی مسجد تأکید زیادی شده است. در حدیثی قدسی از پیامبر(ص) است که خداوند مسجد را زیارتگاه خویش برشمرده: "اَلا طُوبَی لِعَبْدٍ تَوَضَّأ فِی بِیْتِهِِ ثُمَّ زارَنی فِی بَیْتی؛ خوشا به حال بنده ای که در خانه خویش وضو بگیرد، آنگاه مرا در خانه ام زیارت کند.” (۴)

حضور در مساجد و عبادت در خانه خدا، جدای از این که توفیقی بزرگ است، کمالات روحی را نیز در پی دارد. رحمت خاص خداوند (۵) ، مغفرت الهی (۶)، بهشت (۷) و همنشینی با فرشتگان الهی(۸) از جمله این کمالات است.

بنابراین یکی از نقش های اصلی و محوری مسجد آن است که زمینه را برای عبادت خالصانه و پر جمعیت فراهم کند تا مؤمنان در آنجا با پرداختن به نماز و دعا، با خداوند متعال به معنای واقعی کلمه اُنس بگیرند. هر اندازه مسجد در ایفای این نقش حیاتی موفق و قوی عمل کند، به مسجدی که قرآن و سنت آن را ترسیم کرده، یعنی «مسجد نمونه» نزدیکتر است.

*ویژگی تربیتی مسجد نمونه
عبادت پرورش دهنده روح انسان و پاسخگوی یک نیاز طبیعی و مهم اوست. کسی که نیازهای جسمی و روانی خود را به شکل منطقی پاسخ دهد، شخصیتی متعادل خواهد داشت و بالعکس، عدم پاسخ منطقی به نیازهای واقعی و فطری، شخصیت انسان را دچار کمبود و یا تباهی می کند. ائمه معصومین (ع) در سخنان خویش مسجد را آشیانه و پناهگاه مؤمن بر شمرده اند که انسان در آن جا از اضطراب فاصله گرفته و به آرامش دست می یابد.امام صادق (ع) به مسلمانان سفارش می کردند که به هنگام مواجهه با مشکلات دنیوی، به نماز و مسجد پناه ببرند. (۹)

مؤمن باید تلاش کند تا در مسجد مرتکب گناه نشود ، سخنان ظالمانه بر زبان نیاورد، مراقب حفظ آبروی دیگران باشد، غیبت و سخنان لغو و بی فایده را کنار بگذارد و از سخنانی که بوی دنیا پرستی و دنیا خواهی می دهد، اجتناب کند.

مراقبت در به کار بستن این امور، نوعی تمرین بر کارهای خیر و دوری از منکرات است و بدین گونه آثار سازنده و تربیتی حضور در مسجد، رفته رفته به دیگر اعمال مؤمن نیز سرایت خواهد کرد، زیرا حضور در مسجد، حضور در خانه خداست و طبیعی است کسیکه با خانه خدا اُنس دارد، در خارج از مسجد نیز سعی در مراقبت رفتار و گفتار خود خواهد داشت.

این نقش تربیتی، هنگامی مؤثرتر است که مؤمن به یاد داشته باشد ،هنگام حضور در مسجد باید علاوه بر زینت های مادی، زینت های معنوی خویش همچون راستگویی و صداقت ، اخلاص و … را همراه خودداشته باشد . "خُذُوا زِینَتَکُمْ عِندَ کُل مَسجِد” (۱۰) را درعمل ثابت کند.

مسجد با ایجاد آشنایی و پیوند میان مؤمن با نخبگان و صالحان جامعه، بستری مناسب برای پرورش و تربیت روحی انسان فراهم می کند. کسی که با خوبان پیوند خورد، حتّی اگر به آنان درجه از تکامل نرسد که به سبب ترس از خداوند به گناه دست نیازد، دست کم از سر حیا و شرم از برادران دینی خود، راه انحراف را در پیش نمی گیرد.

در مکتب تربیتی اسلام اجتماعی بودن (در حد معقول) نشان دهنده سلامت روان و تعادل فکری انسان به شمار می آید. مسجد با فراخوانی پیوسته مسلمانان به وحدت روح جمع گرایی و نظم پذیری را در آنان تقویت می کند.

علاوه بر این، مسجد معمولاً جایگاه طرح مشکلات اجتماعی است. حضور در چنین مکانی روح تعهد و مسئولیت را در فرد می دمد. پرورش این خصلت پسندیده در افراد، خود نوعی مبارزه با بی تفاوتی است؛ روحیه ای که هر گاه در افراد جامعه ای به ویژه نسل جوان آن بروز کند، آسیب های جدی بر آن اجتماع وارد می شود.

در اینجا لازم است نکاتی را پیرامون ابعاد فرهنگی ، آموزشی مسجد مورد تأکید قرار گیرد: مسجد با ویژگی های خاص خود به عنوان آموزشگاه مبانی دینی و معارف اسلامی است. به همین دلیل، مسجدی که نقش مؤثر خود را در زمینه های فرهنگی، آموزشی به درستی ایفا نکند، از ادای بخش مهمی از رسالت خویش باز مانده و از«مسجد نمونه» فاصله گرفته است.

طرح علوم و دانش های گوناگون در مسجد، کمال محسوب می شود، هر چند پرداختن به این امور، نباید موجب فراموش شدن وظیفه اصلی مسجد که پرداختن به دانش های دینی است، بشود.
امیرالمؤمنین (ع) می فرماید: از رسالت های مهم و اساسی مسجد آن است که به معنای حقیقی کلمه، «کانون هدایت» مسلمانان باشد. (۱۱)

پرداختن به علوم قرآنی در مسجد در مقایسه با سایر علوم ، اهمیتی ویژه دارد ، زیرا قرآن و مسجد پیوندی ناگسستنی با هم دارند.پیامبر اسلام (ص) فرموده است:«اِنّما نُصِبَتِ المَساجِدُ لِلقُرآن؛ مساجد را برای(خواندن و فهمیدن) قرآن بنا کرده اند.» (۱۲)

مسجد و کتابخانه همواره در کنار هم بوده اند. از همان زمان که قرآن به صورت مکتوب درآمد، مسلمانان قرآن های نوشته را به مسجد اهدا و یا وقف می کردند. با افزایش تعدادکتابها، کتابخانه های مساجد شکل گرفت و به مرور زمان رشد یافت.

حجت الاسلام قوامی با تایید داشتن ویژگی های ذکر شده در مسجد نمونه می افزاید: مسجد نمونه باید در زمینه های فرهنگی، هیأت امنای فعال، تصمیم گیری متمرکز، داشتن وسایل صوتی، گرما زا و سرما زا و نظافت و پاکیزگی نیز نمونه باشد تا زمینه ساز جذب حداکثری مردم بویژه جوانان به مسجد شود.

وی عدم انحصاری کردن امورات و فعالیت‌های مسجد و پایگاه مقاومت و کانون‌های مساجد و رفع موانع حضور و عضویت جوانان و نوجوانان علاقمند محله‌ها در مسجد را ازدیگر مولفه های مسجد نمونه ذکر می کند.

حال باید گفت، مساجد آنگاه خواهند توانست نقش تاریخی خود را در تربیت دینی، عبادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایفا و به مسجدی نمونه و هم طراز با مساجد صدر اسلام برسند که بتوانند مخاطبان خود به خصوص نسل نوجوان و جوان را جذب و حفظ کنند و از نظر امکانات ظاهری مانند رسیدگی به ساختمان مسجد، تغییر در معماری مسجد،نظافت و امکانات گرمازا و سرمازا و افزودن بر جاذبه های مسجد ودقت درانتخاب امام جماعت مسجد تلاش کنند.

*منابع:
۱- بحار الانوار، علامه مجلسی، ج۴۰ ، ص ۴۵
۲- همان ، ج ۸۲، ص ۱۶۴
۳- قرآن کریم ، سوره جن ، آیه ۱۸
۴- وسائل الشیعه، محمد بن حسن عاملی، ج ۱، ص ۲۶۸، باب ۱۰ از ابواب وضو
۵- همان ، ج ۳، ص ۴۸۰، باب ۳ از ابواب احکام المساجد، روایت ۱
۶- مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری، ج ۳، ص ۳۶۱، باب ۳، از ابواب احکام المساجد، روایت ۱۳
۷- همان
۸- وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۳۷۲، باب ۱ از ابواب صلوه الجماعه، روایت ۷
۹- وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۶۳، باب ۳۱ از ابواب بقیه الصلوات المندوبه، روایت ۳
۱۰- سوره اعراف،‌آیه ۳۱
۱۱- من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، ج۱، باب فضل المساجد و حرمتها، ص

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از پایگاه خبری-تحلیلی مرکزی نیوز، تاریخ انتشار ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۴ ، کد مطلب:8106 : www.markazinews.ir