شعار سال: شناسایی دانش‌آموزان تیزهوش از ابتدای تاسیس مدارس تیزهوشان یا همان سمپاد، بر مبنای برگزاری آزمون بوده است؛ آزمونی که در آن تنها به توانایی دانش‌آموزان در دروسی مانند ریاضی و علوم بسنده شده و کمتر سایر توانایی‌های فرد مورد توجه قرار می‌گرفت. برگزاری این آزمون البته ابعاد دیگری هم داشت و آن هم تشکیل کلاس‌های تست‌زنی و قبولی تضمینی برای ورود به مدارس تیزهوشان بود. بسیاری از والدین ورود به این مدارس را تعیین یک مسیر مشخص تا دانشگاه برای فرزند خود تصور کرده و با فشار به دانش‌آموز دوره ابتدایی برای شرکت در کلاس‌های مختلف، فارغ‌ از توانایی‌ها و استعدادهای دانش‌آموزشان، تنها خواستار قبولی دانش‌آموز در آزمون بودند. همین مشکلات باعث شد تا موضوع حذف آزمون مدارس سمپاد در دستور کار آموزش و پرورش قرار بگیرد و البته یکی از افراد موثر در طرح این موضوع، رضوان حکیم‌زاده، معاون وزیر آموزش و پرورش بود. حکیم‌زاده که عضو هیات علمی دانشگاه تهران در رشته امور تربیتی است، معتقد است که آزمون تیزهوشان مبنای علمی و استانداردی ندارند و جز کور کردن استعداد دانش‌آموزان، فایده دیگری ندارند. برای بررسی بیشتر ابعاد این طرح،‌ در گفت‌وگویی تفصیلی با وی، به بررسی موضوعات مختلف در حوزه آموزش و پرورش به خصوص موضوع شناسایی استعدادهای برتر پرداخته ایم.

حکیم‌زاده در این گفت‌وگو حذف آزمون تیزهوشان و جایگزینی با روش‌های علمی برای شناسایی دانش‌آموزان دارای استعداد برتر را موجب حذف استرس از کودک و والدین او در دوره ابتدایی دانست و در پاسخ به نگرانی برخی خانواده‌ها در خصوص نحوه شناسایی دانش‌آموزان تیزهوش، گفت: مدلی که ما برای شناسایی دانش‌آموزان تیزهوش استفاده می‌کردیم، مبنای درستی نداشت؛ زیرا بر اساس اصول علمی نمی‌توان با انجام تست‌های پیشرفت تحصیلی که مربوط به چند درس خاص است، دانش‌آموز تیزهوش را شناسایی کرد. مبنای شناسایی ما غلط بود. بنابراین با یک ابزار غلط نمی‌توانستیم دستاوردهای مناسبی داشته باشیم چه بسا که در این سال‌ها بسیاری از دانش‌آموزان ما سرآمد بودند اما چون توانایی شرکت در کلاس‌های تقویتی تستی که با هزینه‌های گزاف برگزار می‌شد را نداشتند، امکان شرکت در این آزمون را پیدا نمی‌کردند و یا اگر شرکت می‌کردند توفیقی به دست نمی‌آوردند، زیرا این آزمون‌ «هوش» را مورد سنجش قرار نمی‌داد.

روش علمی برای شناسایی دانش‌آموزان تیزهوش نداشتیم

معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش‌ و‌ پرورش با تاکید براینکه باید اذعان کنیم روشی که برای شناسایی دانش‌آموزان تیزهوش داشتیم روش علمی و مبتنی‌بر اصول نبود، افزود: اگر اینگونه در نظر بگیریم که اگر روش‌های شناسایی مناسب بود باید بررسی می‌کردیم که آیا شناسایی و جداسازی دانش‌آموزان در این مقطع سنی مناسب بوده یا خیر، اینها نکاتی است که باید مورد توجه قرار می‌گرفت. بر اساس نتایج تحقیقات و پژوهش‌های فراوان نباید دانش‌آموزان و کودکان را در سنین کودکی در معرض جداسازی قرار دهیم بنابراین اگر حتی معیار مناسبی برای سنجش داشتیم؛ ایراد دوم یعنی جداسازی در سنین کودکی وارد بود.

حکیم‌زاده در واکنش به برخی انتقادات مبنی براینکه اکنون نیز در نظام تعلیم و تربیت کشور ما شناسایی و تفکیک با تاخیر انجام می‌شود، بیان کرد: شناسایی امری متفاوت از جداسازی و تفکیک است اما شناسایی حتی از سنین کم‌تر یعنی پیش دبستانی جایز است. خداوند انسان‌ها را با استعداد‌ها و هوش‌های متفاوت آفریده است بنابراین ما نمی‌توانیم فقط هوش شناختی افراد را هوش و استعداد فردی آنها تلقی کنیم؛ زیرا هوش انواع مختلفی دارد ما در حوزه‌های مختلف نوابغی داریم که هر کدام در حوزه خود افراد سرآمدی هستند. شناسایی دانش‌آموزان تیزهوش باید زودتر و از سنین پایین آغاز شود تا بتوانیم با شناسایی آنها به پرورش استعداد‌ها کمک کنیم.

وی با بیان اینکه طی سالیان متمادی «هوش شناختی» در نظام آموزشی کشور ما به رسمیت شناخته شده است، یادآور شد: هوش شناختی بیشتر به توانمندی‌های ریاضی، علوم و ... می‌پردازد به همین دلیل طی سال‌های اخیر فقط دانش‌آموزانی به رسمیت شناخته می‌شوند و طعم موفقیت و تشویق را می‌چشند ‌که این هوش را داشته باشند در واقع دانش‌آموزانی که توانایی هنری، ‌کلامی، هوش جنبشی، ذوق ادبی و ... داشتند به رسمیت شناخته نمی‌شدند بنابراین دانش‌آموزانی که دارای استعداد و مهارت و فاقد هوش شناختی بودند تحویل گرفته نمی‌شدند و کنار گذاشته می‌شدند و چه بسا بسیاری از آنها سرخورده می‌شدند.

معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش‌ و‌ پرورش با بیان اینکه از نظر علم روانشناسی موفقیت‌هایی که دانش‌آموزان در مدرسه کسب می‌کنند به عنوان اولین بازخوردهایی که جامعه بزرگسال به کودک می‌دهد در مسیر رشد و تعالی آنها تاثیرگذار است، خاطرنشان کرد: همه ما اگر به تجربه‌های شخصی خود بازگردیم بسیاری از بازخوردهای مثبتی که در طول کودکی گرفته‌ایم به ما انگیزه ادامه مسیر و حرکت داده است. بسیاری از پژوهش‌ها نشان می‌دهد ناکامی و شکست‌های مدرسه در درگیرشدن کودکان و نوجوانان به آسیب‌های اجتماعی تاثیر می‌گذارد.

اجرای طرح شهاب به منظور شناسایی دانش‌آموزان تیزهوش

حکیم‌زاده در ادامه با توجه به اجرای طرح ملی شهاب برای شناسایی دانش‌آموزان تیزهوش، یادآور شد: طرح ملی شهاب که عنایت خاصی نیز مقام معظم رهبری روی این مساله داشتند به همت بنیاد علمی نخبگان شکل گرفت و آموزش‌ و‌ پرورش به عنوان مجری و هماهنگ کننده عمل می‌کند. طرح شهاب دارای اساس علمی است و هر شخص در زمینه‌ای که دارای استعداد است مورد سنجش قرار می‌دهد.

وی با تاکید براینکه دانش‌آموزان باید در طول سال تحصیلی توسط معلمان مورد سنجش قرار بگیرند، گفت: انسان‌ها توانمندی‌ها و استعدادهای متفاوتی دارند به گونه‌ای که هر کس می‌تواند در یک رشته سرآمد باشد بنابراین ضروری است ما از کودکی تفاوت افراد را به رسمیت بشناسیم و زمینه رشد و پرورش آنها را فراهم کنیم. اگر قرار باشد چنین اتفاقی رخ دهد باید معلمان آموزش ببینند و چک لیست‌های معتبری داشته باشم تا دانش‌آموزان را در طول سال تحصیلی و نه در طی چند ساعت با پاسخ به تست های پیشرفت تحصیلی سطح هوش او را بسنجیم. دانش‌آموزان باید توسط معلمان متعدد در مسیر تحصیل شناسایی شوند تا اینکه به مرحله‌ای برسند که بتوانند از برنامه‌های غنی‌ شده استفاده کنند و در نهایت در متوسطه دوم جداسازی شوند هر چند که امروزه در بسیاری از کشورهای پیشرو جداسازی انجام نمی‌گیرد. تصمیم آموزش و پرورش برای اجرای طرح شهاب و حذف آزمون ورودی به مدارس تیزهوشان در پایه هفتم بر این اساس بود که به جای اینکه بر اساس یک رویه غلط و غیر علمی در مورد سرنوشت تعداد بسیاری از دانش‌آموزان تصمیم‌گیری کنیم بر مبنای اصول علم تعلیم و تربیت و روانشناسی و بر اساس اصول سنجش و اندازه‌گیری که شاخه‌ای از علوم تربیتی است و با روش‌های معتبر دست به شناسایی بزنیم.

آموزش معلمان برای شناسایی توانمندی‌های دانش‌آموزان

معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش‌ و‌ پرورش در پاسخ به سوالی مبنی براینکه آیا معلمان ما آمادگی شناسایی دانش‌آموزان در طول سال تحصیلی را دارند، تصریح کرد: خوشبختانه طرح ملی شهاب برخلاف نظام 6.3.3 که یک شبه اجرا شد، به صورت پلکانی به مرحله اجرا درآمد و در این میان معلمان نیز مورد آموزش قرار می‌‌گیرند. یکی از مباحثی که به معلمان آموزش داده می‌شود این است که آنها چقدر با تفاوت‌های فردی آشنا هستند و چگونه در کلاس با تفاوت‌ها برخورد می‌کنند در واقع در این آموزش‌ها به معلمان می‌آموزیم که دانش‌آموزان در کلاس درس به سه دسته دانش‌آموزان سرآمد، دانش‌آموزان با سرعت یادگیری کم‌تر و یادگیری متوسط دسته بندی می‌شوند بنابراین معلمان آموزش‌های لازم را در خلال طرح شهاب دریافت می‌کنند.

وی افزود: البته هر کسی که سابقه معلمی داشته باشد تصدیق می‌کند که هر معلمی پس از یک هفته از آغاز سال تحصیلی و حضور در کلاس، به راحتی می‌توانند دانش‌آموزان سرآمد را شناسایی کنند که این مساله امری سخت و پیچیده نیست. معلمان می‌توانند با شناسایی دانش‌آموزان سرآمد و مسئولیت دادن به آنها احساس خوبی به آنها منتقل کنند در واقع دانش‌آموزان سرآمد می‌توانند دستیاران معلمان باشند که این امر باعث می‌شود که علاوه ‌بر اینکه استعداد و توانایی‌ دانش‌آموزان به رسمیت شناخته شود آنها بیاموزند که اگر استعدادی بیشتر نسبت به دیگران دارند در برابر آن مسئول هستند نه اینکه این توانایی را به عنوان برچسب بر روی پیشانی آنها بگذاریم و فرد با تبختر بر این باور باشد که تمام امکانات و تمام افراد باید در اختیار و خدمت او باشند این جریان باید برعکس باشد یعنی دانش آموزانی که استعداد بیشتری دارند باید بیشتر به سایر افراد جامعه خدمت کنند.

کودکی دوران طلایی شکل‌گیری شخصیت است

حکیم‌زاده با توجه به امکان آموزش‌ و‌ پرورش برای شناسایی نوآموزان تیزهوش در دوره پیش دبستانی، یادآور شد: در این دوره و به طور کلی در دوره آموزش عمومی مهم‌تر از اینکه ما برچسب‌های خاص را روی دانش‌آموزان بزنیم این است که مهارت‌های پایه و زندگی را به آنها بیاموزیم و چون تمام دانش‌آموزانی که وارد مدرسه می‌شوند شهروندان آینده جامعه را تشکیل می‌دهند باید آنها را مسئولیت‌پذیر پرورش دهیم. همانطور که سند تحول بنیادین تاکید دارد ما باید از این فرصت استفاده کنیم که انسجام ملی را تقویت و هویت‌بخشی کنیم. شاید همه دانش‌آموزان ما اصلا نیازی نداشته باشند که برچسب خاص روی پیشانی آنها زده شود و یا شاید همه آنها به این اندازه که ما به آنها ریاضی و علوم می‌آموزیم نیازی به آن نداشته باشند ولی همه آنها نیازمند آن هستند که انسان‌های مسئولیت‌پذیری باشند. اگر ما مسئولیت را به دانش‌آموزان آموزش داده بودیم در حال حاضر دیگر مشکل کمبود آب و قطعی برق را نداشتیم این دستاورد کمی نیست و اگر روی آن سرمایه‌گذاری کنیم به نتایج خوبی در آینده دست پیدا می‌کنیم. در واقع باید گفت که شناسایی دانش‌آموزان نیازی به تعجیل ندارد و هیچ وقت برای این امر دیر نیست. اما اگر ما دوران طلایی و شکل‌گیری شخصیت دانش‌آموزان را برای تربیت و آموزش مهارت های مورد نیاز زندگی و جامعه از دست بدهیم دیگر جایگزین نخواهیم داشت. اگر شناسایی دانش‌آموزان همراه با آموزش‌های مهارت زندگی نباشد ممکن است ثمری برای اجتماع نداشته باشد، اتفاقی که اکنون نیز رخ داده است.

ضرورت پرورش دانش‌آموزان مسئولیت‌پذیر

وی افزود: یک سوال مهم این است که ما چه برنامه بلند مدتی برای استعدادها داریم ؟ چقدر روی احساس تعلق در آنها کار می‌کنیم؟در حال حاضر چه تعداد از دانش آموزانی که در المپیاد مدال آور بوده‌اند در کشور حضور دارند؟ این مساله تفاوت مسئولیت‌پذیری دانش‌آموزان را نشان می‌دهد برای مثال در زمانی شخصی همانند دکتر شهید چمران که نخبه و سرآمد علمی بود، دانشگاه MIT را رها می‌کند و به کشور باز می‌گردد تا خدمت کند اما امروز کمتر شاهد چنین مواردی هستیم که این مساله نشان می‌دهد در انتقال حس مسئولیت‌پذیری نسبت به وطن آنگونه که باید و شاید اقدام نکرده‌ایم.

سایت شعار سال، با تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری آنا، تاریخ انتشار 10 مرداد 97، کد مطلب: 407868، www.ana.ir