از جمله این مشکلات پسماندهای باقیمانده از فعالیتهای انسان میباشد که هر سال ترکیبات این پسماندها به دلیل ماهیت نوع ماده اولیهی مصرفی تغییر میکند و این خود باعث سردرگمی در مدیریت پسماند میگردد. هر سال سطح وسیعی از منابع طبیعی کشور به دلیل دپو و انباشت پسماندها تخریب و از حیز انتفاع خارج میشود.
از پسماندهایی که این روزها خطرات بالقوه برای شهروندان و مخصوصاً کارکنانی که با اینگونه پسماندها در ارتباط هستند، ایجاد مینماید و نگرانیهایی را به دنبال دارد.، پسماندهای تولیدی در بیمارستانها و مراکز بهداشتی و کلینیکهای پزشکی و دندانپزشکی میباشد که مقدار آن در کشور به بیش از 50هزار تن در روز میرسد که براساس تعریف قانون مدیریت پسماند، پسماندهای پزشکی (بیمارستان) به پسماندهای عفونی و زیانآور ناشی از بیمارستان، مراکز بهداشتی-درمانی، آزمایشگاههای تشخیص طبی و سایر مراکز مشابه گفته میشود.
براساس آمارهای منتشره، روزانه در استان البرز بیشتر از 10تن پسماند بیمارستانی تولید میشود. سایر پسماندهای خطرناک بیمارستانی از شمول این تعریف خارج است.
در مدیریت و جمعآوری و حمل و بیخطرسازی و امحاء اینگونه پسماند باید دقت ویژهای داشته و کارکنان حتماً باید آموزش لازم را دیده باشند. به استناد ماده 13 قانون مدیریت پسماند، مخلوطکردن پسماندهای پزشکی با سایر پسماندها و تخلیه و پخش آنها در محیط و یا فروش، استفاده و بازیافت این نوع پسماندها ممنوع است. در ماده 3 ضوابط و مدیریت اجرایی پسماندهای پزشکی و پسماندهای وابسته، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی مشمول نظارت بر اجرای ضوابط و روشهای مصوب میباشد.
در طبقه بندی، پسماندهای پزشکی به پسماندهای عادی (شبهخانگی) و پسماندهای ناشی از مراقبتهای پزشکی (پزشکی ویژه) تقسیم گردیده است. (برای اطلاعات بیشتر میتوانید به کتاب قانون مدیریت پسماند (انتشارات سازمان حفاظت محیطزیست) مراجعه نمایید.)
پسماندهای پزشکی ویژه:
1- پسماندهای عفونی (محیطهای کشت میکروبی آزمایشگاه، پسماندهای ناشی از جداسازی بیماران عفونی، مواد دفع شده از بیماران عفونی)
2- پسماندهای آسیب شناسی (بافتها و تکههای بدن انسان و آبگونههای انسانی و...)
3- پسماندهای تیز و برنده (سوزن تزریق، چاقو، تیغ، شیشههای شکسته، دستگاه Set)
4- پسماندهای دارویی خطرناک (داروهای تاریخ گذشته یا مواد لازم قوطیها و شیشههای دارویی و ...)
5- پسماندهای ژنوتوکسیک (پسماند دارای موادی با خصوصیات سمی برای ژنها، موادی که در درمان سرطان کاربرد دارند.)
6- پسماندهای شیمیایی خطرناک (مصرفیهای آزمایشگاهی، داروی ثبوت و ظهور فیلم)
7- پسماندهای دارای فلزات سنگین (باطریها، ترمومترهای شکسته، وسایل دارای جیوه و...)
8- ظرفهای تحت فشار (سیلندر گاز، قوطی افشان، کارتریج گاز و...)
9- پسماندهای پرتوساز (پسماند حاوی مواد رادیواکتیو که خود مقررات خاص خود را دارند.)
گامهای ضروری مدیریت صحیح پسماندهای بیمارستان:
گام اول: برای دستیابی به مدیریت صحیح پسماندهای بیمارستان، گام اول تفکیک از مبدأ بوده؛ تفکیک کامل پسماندهای بیماران در حوزه مراقبتی بایستی صورت پذیرد.
گام دوم: تفکیک پسماندهای بخش تشخیصی
گام سوم: تفکیک پسماندهای اتاقهای کار و اتاق تریتمنت. مسئولیت تفکیک به عهدهی تولیدکنندهی پسماندهای پزشکی اعم از پزشک، پرستار، تکنسین و کادر پزشکی میباشد. در گام بعدی، پسماندهای پزشکی جمعآوری و در دمای اتاق حداکثر 24ساعت میتوان آن را نگهداری نمود.
مرحلهی آخر، انتقال پسماندها میباشد که باید حین انتقال از مناطقی که محل مراقبت بیماران میباشد عبور داده نشود.
اصولا 85% پسماندهای بیمارستانی از نوع عادی و بیخطر میباشد که میتوان آن را به راحتی دفع نمود ولی اختلاط این پسماند با پسماندهای پزشکی ویژه، حجم پسماندها را افزایش داده و دفع آن را با مشکل مواجه میسازد. پسماندهای ویژه بیمارستانی در طبقهبندی کنواسیون بازل، جزء پسماندهای خطرناک آمده است.
کد بازل Y1: شامل پسماندهای مربوط به بیمارستانها و مراکز درمانی و کلینیکی
کد بازل Y2: شامل پسماندهای مربوط به تولید دارو
کد بازل Y3: داروها و مواد پزشکی غیرقابل مصرف و زاید
کدهای مشخص شده در کنوانسیون بازل مورد تایید RCRA نیز میباشد.
پسماندهای پرتوزا:
مواد رادیواکتیو به صورت گسترده در مراکز درمانی و تشخیصی بکار گرفته میشوند. فرایند این زبالهها نسبت به دیگر پسماندهای بیمارستانی به دلیل تشعشات مواد رادیواکتیو متفاوت است. برخی از مواد رادیواکتیو تا هزاران سال میتوانند پرتودهی داشته باشند اما نیمه عمر اکثر مواد رادیواکتیو مصرفی در پزشکی در حدود چند ساعت تا چند روز است.
پس از گذشت 10 نیمه عمر پرتو زایی، ماده رادیواکتیو بسیار کاهش یافته و به یکهزارم رادیواکتیویته خود میرسد. روی ظرف، علامت رادیواکتیو و عنوان زباله رادیواکتیو نیز باید ذکر شود. ظرف نگهداری از فلز سرب میباشد. سپس ظروف را درون اتاقک انبار قرار داده و تا زمان دفع در انبار نگهداری کرد.
اگر اکتیویته مرکزی کمتر از حد معینی باشد پسماند آنها از نگهداری انرژی اتمی معاف است اما اگر میزان رادیواکتیو از این مقدار بالاتر باشد در محدوده Clearance قرار میگیرد و پسماند آنها باید طبق ضوابط انرژی اتمی دفع گردد. (ماهنامه مهندسی پزشکی)
در آمریکا پسماندهای رادیواکتیو بیمارستانی در شش گروه طبقه بندی میشود:
1- پسماندهای معاف (EW)
2- پسماندهای با عمر بسیار بسیارکوتاه (VSLW)
3- پسماندهای با درجه عمر بسیار کوتاه (VLLW)
4- پسماندهای با عمر کوتاه (LLW)
5- پسماندهای با عمر متوسط (ILW)
6- پسماندهای با درجه زیاد و طول عمر زیاد (HLW)
براساس تقسیم بندی دانشگاه کالیفرنیا، پسماندهای بیمارستانی در هشت گروه جای گرفته اند.
1- زباله های غیرخطرناک (مثل کاغذ، غذا، شیشه و پلاستیک)
2- پسماندهای الکترونیکی معمولی مثل لامپهای فلورسنت، باطریهای قلمی و...)
3- پسماندهای شیمیایی خطرناک مثل مایعات و سر سوزن، مواد جامد و...
4- پسماندهای رادیواکتیو چسبها، شیشههای دارو و...
5- مخلوط پسماندهای مختلف مثل مواد شیمیایی همراه با رادیواکتیو یا مواد شیمیایی همراه با پسماندهای رادیولوژی خطرناک
6- پسماندهای بیوشیمیایی خطرناک مثل باکتریها، ویروس، DNA سلولهای انسان و حیوان
7- پسماندهای پزشکی مثل سوزن آمپول، دستکش و...
8- پسماندهای لاشه حیوانات و مردار
برای تشخیص این نوع پسماندها و تفکیک آنها الزاما باید به مسئولین مربوطه آموزش لازم داده شود تا نوع پسماند را شناسایی نموده و در تشخیص دچار مشکل نباشند. سپس نحوه جمعآوری دفع و نوع بستهبندی هر یک را با روش خاص خود آموزش داده تا استانداردهای وزارت بهداشت درمان و علوم پزشکی و سازمان حفاظت محیطزیست ملاک عمل کارکنان قرار گیرد.
تقسیم بندی WHO در پسماندهای پزشکی(1و2):
سازمان بهداشت جهان WHO پسماندهای بیمارستانی را در هشت گروه جای داده است:
1- پسماندهای شبه خانگی که جزو پسماندهای خطرناک محسوب نمیشوند که 80% پسماندها را پسماندهای شبه خانگی تشکیل میدهند.
2- پسماندهای پاتولوژیک شامل بافتها و قسمتهای اعضای مختلف بدن که در نمونهبرداری یا عمل جراحی از بدن جدا میشود.
3- پسماندهای رادیو اکتیو که شامل پسماندهای جامد، مایع و گازی آلوده به مواد رادیواکتیو است مثل مواد رادیواکتیو بکار رفته در رادیولوژی و پرتودرمانی کمتر از یکدرصد پسماند بیمارستانی میباشد.
4- پسماندهای شیمیایی که در نظافت و ضدعفونی استفاده میشود. (حدود 3%)
5- فلزات سنگین و ظروف تحت فشار
7- ژئوتوکسیک و ساتیوتوکسیک
8- پسماندهای خطرناک دارویی
9- پسماندهای عفونی پسماندهایی هستند که قادرند حداقل یک بیماری را منتقل نمایند نظیر مواد زاید آزمایشگاهی، محیطهای کشت، مواد زاید همودیالیز
پسماندهای عفونی براساس نظریه liberman:
1- پسماند بخش ایزوله
2- پسماند محیط های کشت
3- فرآورده های خونی
4- فرآورده های ناشی از اعمال جراحی و کالبدشکافی
5- پسماندهای آزمایشگاهی
6- وسایل آلوده و تیز و برنده
7- وسایل زائد بخش دیالیز
8- پسماندهای آلوده بخش نگهداری حیوانات
9- پسماندهای بیولوژیکی و دارویی
10- پسماندهای غذایی و فرآوردههای آلوده
11- لوازم و ابزار آلوده
12- پسماندهای پاتولوژیک
سازمان بهداشت جهانی برای مواد زاید پزشکی و درمانی، رنگهای خاصی برای ظروف و کیسههای آنها تعیین نموده است.
1- مواد زائد بسیار عفونی (علامت زرد و با علامت بسیار عفونی)
2- مواد زائد عفونی (رنگ زرد)
3- مواد نوک تیز (رنگ زرد با علامت مواد نوک تیز)
4- مواد زائد دارویی و شیمیایی (رنگ قهوه ای)
5- مواد زائد رادیواکتیو (ظروف سربی با برچسب رادیو اکتیو)
6- مواد زائد متداول مراکز درمانی و بهداشتی (کیسههای پلاستیکی سیاه رنگ)
جا به جایی و انتقال پسماندهای پزشکی:
همانگونه که در بالا ذکر شد ابتدا در محل تولید پسماند باید پسماند تفکیک و هر پسماند بسته به نوع آن در کیسههای مخصوص بستهبندی و برچسب زده شود. بستههای پسماند نباید تحتفشار قرار گرفته زیرا ممکن است کیسهها پاره شده و مواد به خارج نشت یابد.کیسههای زباله باید مقاوم بوده و به سادگی پاره نشود. برای هر نوع پسماند از کیسه و باکس مخصوص آن استفاده شود. مثلاً مایعات محصولات خونی و سیالات بدن نباید در کیسههای پلاستیکی ریخته و حمل شوند مگر آنکه ظروف و کیسههای مخصوص خود باشند.
طبق ماده 32 آییننامه مدیریت اجرایی پسماندهای پزشکی وابسته، هیچ کیسه محتوی پسماند نباید بدون داشتن برچسب و تعیین محتوای کیسه از محل تولید خارج شود.
در برچسب موارد ذیل:
1- نام و نشان و شماره تماس تولیدکننده
2- نوع پسماند
3- تاریخ تولید و جمع آوری
4- تاریخ تحویل
5- نوع ماده شیمیایی
6- تاریخ بی خطر سازی
میبایست ذکر شود.
مسئولان حمل و نقل پسماند موظفند از تحویل گرفتن پسماندهای فاقد برچسب خودداری نمایند. حمل و نقل پسماند در واحد تولیدکننده پسماند باید با استفاده از چرخدستی یا گاری بوده، تعویض وسیله حمل پسماند از انتهای بخش در بیمارستان محل نگهداری موقت ضروری است.
خودروهای حمل پسماند پزشکی، طبق ماده 4 آییننامه مدیریت اجرایی پسماند باید دارای ویژگیهای ذیل باشد
1- کاملاً سرپوشیده باشد
2- قسمت بار، نفوذناپذیر و نشت ناپذیر باشد
3- قسمت بار، دوجداره بوده و دارای سیستم جمع آوری و نگهداری شیرابه باشد
4- قسمت بار دارای سیستم ضدحریق و ضدسرقت باشد.
5- روی بدنه خودرو، در و عقب، نماد بین المللی پسماند و نام شرکت حمل کننده و شماره مجوز خودرو درج شده باشد.
حمل و نقل پسماندهای پزشکی صرفاً توسط شرکتهای صلاحیتدار و براساس مجوز و فرمهایی صورت گیرد که توسط وزارت و سازمان صادر میشود.
از آنجاییکه در پسماندهای پزشکی نسبت پلاستیک و pet در مقایسه با پسماندهای عادی بالاتر میباشد لذا این پسماندها برای تولید گاز و سوخت راکتور برق از اهمیت بیشتری برخوردار است. سرانه پرداختی بیمارستانها برای امحاء این نوع پسماندها خود یکی از عواملی است که میتواند هزینههای جمعآوری و امحاء این پسماندها را به حداقل برساند. تولید برق و تحویل آن با قیمت مصوب به سازمان انرژیهای نو ایران (سانا) یکی دیگر از مزایای امحاء این پسماندها میباشد. درنهایت حفظ محیطزیست و جلوگیری از آلودگی خاک و هوا و همچنین جلوگیری از تخریب منابع طبیعی و تأمین انرژی تجدیدپذیر ازجمله اهداف اینگونه طرحها میباشد.
با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از شبکه خبری البرز، تاریخ انتشار: 4 بهمن 1395، کد مطلب: 51935، www.khabar31.com