شعار سال: مرتضی شاهمیرزایی روز سه‌شنبه (چهارم مردادماه) در نشست مشترک جواد اوجی، وزیر نفت با اعضای کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در محل مرکز همایش‌های شرکت ملی نفت ایران (کوشک) با اشاره به اینکه بر اساس برنامه‌ریزی‌ها تا چهار سال آینده ایران قصد دارد در صنعت کاتالیست‌های مورد نیاز مجتمع‌های پتروشیمی کشور به خودکفایی کامل برسد، گفت: صنعت ۶۰ ساله پتروشیمی ایران متأسفانه در سال‌های گذشته به‌صورت متوازن در بخش زنجیره ارزش افزوده توسعه نیافته است. برای نمونه هم‌اکنون ما در آستانه تولید سالانه ۱۴ میلیون تن متانول هستیم که بیشتر آن به‌صورت خام صادر می‌شود. تا پایان سال ۱۴۱۱ بر اساس طرح‌های موجود در حال ساخت تولید متانول ایران به سالانه ۴۰ میلیون تن خواهد رسید، از این رو بر اساس برنامه‌ریزی‌ها قرار است حداقل حدود ۱۴ تا ۱۵ میلیون تن از این تولید در بخش‌های پایین‌تر زنجیره تبدیل به ارزش افزوده بیشتر شود.

 

مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران ادامه داد: بر اساس برنامه‌های فشرده طراحی‌شده قرار است منحصراً متانول مازاد تولیدی کشور در قطب‌های جدید پتروشیمی ایران به محصولاتی با ارزش افزوده بیشتر تبدیل شود، ضمن آنکه در این زمینه ۲۱ محصول راهبردی و مهم کنونی صنعت پتروشیمی جهان را برای تولید در زنجیره ارزش متانول شناسایی کرده‌ایم. در برنامه هفتم توسعه بیش از ۶۷ طرح پتروشیمی دیده شده که از این تعداد تنها ۱۵ طرح در بخش تولید محصولات بالادستی پتروشیمی بوده و بقیه در زمینه تکمیل زنجیره ارزش افزوده در این صنعت طراحی شده است، امسال نیز به جز دو طرح بقیه طرح‌های قابل افتتاح در بخش تکمیل زنجیره ارزش قرار دارند.

 

پتروشیمی به صنعتی اطلاق می شود که در آن هیدروکربن های موجود در نفت خام یا گاز طبیعی(پتروشیمی های دارای خوراک مایع و میعانات ،خوراک گازی، خوراک نفتی) پس از طی یک سری فرایندهای شیمیایی به انواع فراورده های شیمیایی مورد استفاده در سایرصنایع تبدیل می شود. این صنعت از زیرشاخه های صنعت شیمیایی محسوب می شود که از ترکیب دو واژه پترول و شیمیایی ایجاد شده است. دامنه کاربرد فرآورده های این صنعت از تولید سوخت موشک های هدایت شونده و ماهواره ها آغاز و تا ماده اولیه برخی داروها گسترده شده است.برای آشنایی با صنعت پتروشیمی کشور، لازم است در ابتدا اقدام به تشریح نوع خوراک دریافتی پتروشیمی ها و نوع محصولاتی که ارایه می دهند شود. 

شرکت های فعال در صنعت پتروشیمی را می توان بر اساس نوع ماده اولیه یا محصول نهایی و یا براساس کاربرد آن تقسیم بندی کرد. این تقسیم بندی، با توجه به اینکه از حامل های هیدروکربوری دریافتی به عنوان سوخت یا خوراک استفاده می کنند، به شرح زیر است:

تقسیم بندی بر اساس حامل های هیدروکربوری به عنوان سوخت:
1) سوخت مایع
2) سوخت گاز

تقسیم بندی بر اساس حامل های هیدروکربوری به عنوان خوراک:
1)فرآورده های نفتی
2)گاز و اتان
3)مایعات و میعانات گازی

بنابراین با توجه به این تقسیم بندی می توان گفت که خوراک شرکت های پتروشیمی در دو دسته مایع و غیرمایع (گاز) جای می گیرند. بیشتر شرکت های موجود در این صنعت از خوراک غیرمایع (گازی) استفاده می کنند. در شکل زیر نوع خوراک چند پتروشیمی مشخص شده اند.

تقسیم بندی بر اساس ساختار شیمیایی محصولات پتروشیمی:

• الفین و پلیمر اتیلن، پروپیلن و بوتادین و بوتیلن
• آروماتیک ها بنزن، تولوئن و زایلن
• گاز سنتز آمونیاک و متانول

محصولات نهایی پتروشیمی: 

***متانول:
متانول یا متیل الکل به دو روش با فشار بالا و شیوه مدرن تولید می‌شود که در  شیوه مدرن، از کاتالیزور‌هایی استفاده می‌شود که در فشار‌های پائین عمل می‌کنند و کارایی موثرتری دارند. متانول در تهیه فرمالدهید‌ها (فرمالین ها) جهت مصارف خانگی و تولید رزین ها، اسید استیک، سوخت‌های هیدروژنی و دی متیل اتر (DME) به عنوان سوخت پاک و جایگزین سوخت دیزل و سوخت‌های هیدروژنی استفاده می‌شود.  به طور ساده فرآیند تولید متانول از گاز طبیعی به صورت زیر است:
- تولید گاز سنتز: ریفورمینگ بخار ساده‌ترین و پرکاربردترین روش تولید گاز سنتز است
- سنتز کاتالیستی متانول از گاز سنتز: کربن دی اکسید و هیدروژن در این مرحله با یکدیگر واکنش داده و منجر به تولید متانول می‌شود.
- تقطیر: با جداسازی آب از متانول خام، متانول خالص به دست می‌آید.  

شرکت‌های فعال در صنعت متانول: ظرفیت اسمی تولید متانول بعد از وارد شدن دو پتروشیمی کاوه و مرجان به مدار تولید، به ۸/۹ میلیون تن رسیده است. ۳/۳ میلیون تن آن متعلق به پتروشیمی زاگرس است که پنجمین تولیدکننده بزرگ جهان است. از این میان سه شرکت پتروشیمی زاگرس، پتروشیمی خارک و فن آوران در بورس اوراق بهادار فعالیت می‌کنند. سه شرکت بورسی اصلی فعال در این صنعت شامل پتروشیمی زاگرس، پتروشیمی فن آوران و پتروشیمی خارک است. ظرفیت اسمی و واقعی تولید متانول در شرکت‌های پتروشیمی در سال ۱۳۹۸ به شرح زیر است.

 

 

*** آمونیاک و اوره:
آمونیاک برای تولید کود‌های شیمیایی و در بعضی مواقع مستقیما در خاک مصرف می گردد. آمونیاک عمدتا برای تولید کود‌های مایع یا جامد نظیر اوره، آمونیوم نیترات، دی آمونیوم سولفات، اسید نیتریک و آمونیوم سولفات مصرف می گردد. همچنین از آمونیاک در تولید مواد منفجره و محلول شیمیایی و پاک کننده در مصارف خانگی نیز استفاده می‌گردد.

کود اوره مهمترین کود ازته در جهان بشمار می‌رود. تولید تجاری اوره از طریق واکنش آمونیاک و co۲ حاصل می‌گردد. در ابتدا به صورت مایع غلیظ می‌باشد، پس از عمل تغلیظ سازی و جداسازی آب و عبور از برج دانه کننده به شکل دانه‌های سفید جهت کیسه گیری به وسیله تسمه نقاله به واحد بسته بندی محصولات ارسال می‌گردد. قیمت اوره به سطح زیر کشت در دنیا، میزان جمعیت، بارندگی و مولفه‌هایی این چنینی وابسته است لذا پیش بینی روند قیمتی آن نسبت به کالا‌های دیگر پیچیده‌تر است. شرکت‌های فعال در صنعت اوره و آمونیاک شامل پتروشیمی پردیس، پتروشیمی شیراز، پتروشیمی کرمانشاه، پتروشیمی خراسان است که در بورس فعال میباشند. علاوه بر این‌ها پتروشیمی رازی نیز در زمینه تولید آمونیاک و اوره فعال است که در بورس پذیرفته نشده است.

 

*** محصولات پایه اولفین و پلیمر:
الفین‌ها شامل ترکیبات دو کربنه (مثل اتیلن)، سه کربنه (مثل پروپیلن) و چهار کربنه (مثل بوتادین و بوتیلن) می‌باشند. الفین‌های سبک بیش از ۶۰ درصد از سهم تولید از پتروشیمی را در کل دنیا به خود اختصاص داده اند. پر مصرف‌ترین ماده پایه صنعت پتروشیمی در دنیا اتیلن است. این هیدروکربن که دارای نسبت اتم هیدروژن به کربن دو است، به عنوان سبک‌ترین الفین محسوب می‌شود. خوراک اصلی واحد الفین نفتای سبک و سنگین نام دارد که از طریق خطوط انتقال و یا تانکر‌های حمل نفتا از پالایشگاه تأمین می‌شود.
پلی اتیلن: پلی اتیلن پرمصرفترین پلیمر در دنیا از دسته ترموپلاستیک‌ها و متعلق به خانواده پلی اولفین هاست و نمایان گر بزرگترین گروه از ضایعات پلاستیکی می‌باشد. این پلیمر کاربرد فروانی در صنعت بسته بندی دارد. برای مثال کیسه‌ها و دبه ها. بطری‌های شیر. قاشق‌های پلاستیکی در آشپزخانه را می‌توان نام برد. این پلیمر از طریق پلیمریزاسیون رادیکالی اتیلن تولید میشود.

پلی پروپیلن PP: پلی پروپیلن دومین ترموپلاستیک پرمصرف از خانواده پلی اولفین هاست. در مقایسه با پلی اتیلن دارای استحکام ضربه‌ای کمتر، ولی دمای کاربری بالاتر و استحکام کششی بیشتر است. پلی پروپیلن یک از پلیمر‌های با کارآیی متنوع است که در تولید قطعات مختلف پلاستیکی ͵صنعت خودرو) تزئینات داخلی ͵پروانه‌ها (و هم چنین در صنعت الیاف) چمن‌های مصنوعی طناب ضد پوسیدگی کاربرد دارد.

***محصولات پایه آروماتیک‌ها:

پارازایلین، ارتوزایلین، بنزن و تولوئن محصولات تولیدی واحد آروماتیک است. محصول پارازایلین در تولید الیاف مصنوعی، رزین‌ها، پلی‌استر‌ها و پلی‌اکریل‌ها استفاده می‌شود. محصول بنزن در تولید استایرن، مواد اولیه شوینده‌ها، نرم‌کننده‌ها، حشره‌کش‌ها و رنگ‌ها استفاده می‌شود. محصول ارتوزایلین برای ساخت نرم‌کننده‌ها، سموم دفع‌آفات و رنگ به کار می‌رود.

بنزن: بنزن سبک‌ترین آروماتیک است. مهم‌ترین کاربرد آن در تولید استایرن، مواد اولیه لاستیک‌ها و در تولید LAB و مواد اولیه شوینده‌ها است.

پارازایلین و ارتوزایلین: زایلن‌ها در رتبه دوم میزان تولید و مصرف آروماتیک‌ها بعد از بنزن قرار دارند. زایلن‌های تولیدی، ۸۲درصد به پارازایلین، ۶ درصد به ارتوزایلین و یک درصد به متازایلین و ۱۱درصد مابقی به دیگر ترکیبات تبدیل می‌شود.

تولوئن: یکی از کاربرد‌های عمده این ماده، استفاده از آن به‌عنوان حلال در صنایع مختلف از جمله رنگ و رزین است.

شرکت‌های مهم فعال در تولید الفین و پلیمر و آروماتیک شامل پتروشیمی مارون، پارس، آریا، نوری، جم، امیرکبیر، تندگویان، شازند، بوعلی سینا، پلی پروپیلن جم، غدیر، پتروشیمی قاعد بصیر، پتروشیمی آبادان، پتروشیمی اصفهان، صنایع پتروشیمی تخت جمشید است.