شعارسال: بازنگری در طرح جامع شهر تهران به عنوان عالیترین سند برنامه ریزی این شهر طی ماههای اخیر، کارشناسان را نسبت به سرنوشت این شهر حساس کرده است. ساختار اقتصاد و مالیه شهر از جمله مهمترین مباحثی است که مدیریت شهری بر مبنای ان میتواند تصمیم گیری کند.
در همین خصوص نشست تخصصی «وظایف مدیریت شهری در توسعه اقتصادی» از سلسله نشستهای «توسعه و اقتصاد شهر» در پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی «نظر» برگزار شد.
کمال اطهاری، پژوهشگر حوزه توسعه، در این نشست با اشاره به بخشهایی از کتاب «درآمدی بر سرمشق توسعه اقتصاد و جامعه دانش در ایران» که به تازگی نوشته است، خاطرنشان کرد: بحث اقتصاد شهری بسیار مهجور است. اگر بدون اینکه توسعه شهر را سامان داده باشید، عوارض را صرفا با توجه به مولفه اقتصاد، وضع کنید یک کار فئودالی انجام داده اید که حتی وارد سرمایهداری هم نشده اید، چون بخش عمومی مانند شهرداری زمانی میتواند عوارض بگیرد که توسعه به ارمغان آورده باشد.
دانش، نایابترین عامل توسعه در ایران است
نبود دانش توسعه عامل از بین رفتن درآمد مازاد نفت است
وی با بیان اینکه دولت و شهرداری در کشور ما این مساله را فراموش کرده اند، و اگر این رابطه را ندانیم و مطالبه نکنیم؛ درواقع این زورگویی را تطهیر کرده ایم، بحث دیگر را «رابطه دانش و توسعه» عنوان کرد و گفت: نایابترین عامل توسعه در ایران دانش است؛ چرا که ما نیروی انسانی برتر، زیرساختهای لازم و ... را داریم. اگر میبینیم درآمد مازادی که از نفت به دست میآید، نابود میشود به این دلیل است که در ایران دانش توسعه وجود ندارد. زمانی که دیدم دولت آقای روحانی طرح جامع مسکن را متوقف کرد، متوجه شدم ما در حال حرکت به طرف فروپاشی هستیم.
جامعه مدنی به دانش جامع توسعه مسلط شود
این پژوهشگر توسعه، افزود: فضا تجلی روابط اقتصادی اجتماعی است و در عین حال سازنده آن است. همانطور که زبان اندیشه را بیان میکند و اگر زبان غنی شود، اندیشه را بالندهتر میکند؛ فضا هم به همین شکل است. اگر فضای ما به این گونه است که شاهد گرانی مسکن، آلودگی، نابودی زمینهای کشاورزی و ... هستیم یعنی شاهد ثمره روابط اقتصادی و اجتماعی هستیم که دولت ساخته است. باید به دانشی مسلط شویم که دولت را در این زمینه بازخواست کنیم. دموکراسی یک ابزار است و تا زمانی که جامعه مدنی به دانش جامع توسعه مسلط نشود چیزی رخ نمیدهد و توسعهای رخ نخواهد داد. نباید دولت بد به ابزار توجیه کم دانشی ما تبدیل شود
اطهاری تاکید کرد:. یکی از مطالبی که درست درک نشده، این است که برنامهریزی فضایی، تجلی روابط اقتصادی-اجتماعی است و تعریف آن تخصیص فضا به نیازهای گوناگون و گاه متضاد بشری است. از طرفی بهینه سازی اساس هر برنامه است پس ما باید علم اقتصاد را بلد باشیم و رابطه علم اقتصاد با فضا را هم خوب بدانیم. یک موضوع پایهای در اقتصاد، اقتصاد سیاسی است. اقتصاد سیاسی روابط فعالیتهای اقتصادی و رشد اقتصادی را با دولت مشخص میکند؛ برای مثال اگر رابطه اقتصاد سیاسی را در گذر از دوران صنعتی به دوران پساصنعتی را ببینیم، متوجه میشویم که کل شهر به مسند اصلی تولید تبدیل میشود.
این پژوهشگر توسعه یادآورشد: در این چارچوب، ساماندهی کل شهر برای اقتصاد بسیار مهم میشود. در صورتی که تا پیش از این دیدگاه، تنها شهرکهای صنعتی مسند اصلی تولید بودند؛ بنابراین در اقتصاد دانش، باید کل شهر را سامان داد یعنی سراهای محله صرفا جایی برای ایجاد مهدکودک و ... نباشد و هر یک از آنها به مراکز نوآوری تبدیل شوند. این در حالی است که اکنون در حال خصوصی سازی سرای محلات هستند.
اطهاری با بیان اینکه یکی از کلکهای جریانات راست گرا در ایران، ترجمه غلط علم اقتصاد است، گفت: اکونومیک را علم اقتصاد مینامند، اما معنی آن اقتصادیات است که روابط خیلی روزمره را بیان میکند و به درد برنامه ریزی آینده نمیخورد؛ در حالیکه اقتصاد سیاسی آینده دور را میبیند. اقتصاد سیاسی به معنای نظم دور است و نظم نزدیک به معنای محل زندگی است. در جهان سوم یکی از مفقودههای ما پیوند دادن نظم نزدیک و دور است.
وی توضیح داد: جریانات راست گرای جدید در ایران میگویند اقتصاد توسعه مربوط به سوسیالیستها است، درحالی که در کره جنوبی و آلمان چنین حرفهایی از سوی راست گراها شنیده نمیشود. علت آن این است که راستها فقط روزمره را میبینند و میخواهند معامله کنند و چرتکه بیندازند. جریانات چپ هم معمولا درک درستی از اقتصاد توسعه ندارند و اغلب از آن برای شورش استفاده میکنند، بنابراین تاکید دارم اگر کسی میخواهد برنامه ریزی فضایی کار کند و به اقتصاد سیاسی کاری ندارد، ضد توسعه عمل میکند. رابطه اقتصاد سیاسی با اقتصادیات مانند رابطهی متقابل کل با جزء است. در این میان اقتصاد توسعه نقش میانجی را دارد
مالیه شهری نباید به اقتصاد شهری برتری یابد
به گفته این استاد دانشگاه؛ وقتی مالیه شهری به اقتصاد شهری برتری پیدا میکند یک مجموعهای شکل میگیرد که در وهله اول دچار کژفهمی علم اقتصاد توسعه و فضامندی آن میشویم؛ سپس این مساله ما را دچار نهادسازی ناقص و کژکارکرد و قفل شدگی نهادی میکند و در نهایت کژاندامی شهر و منطقه و شکل گیری تله توسعه رقم میخورد. این گفتمان که ما بدون حل مساله اقتصاد شهر عوارض را بیشتر کنیم، قفل شدگی را بیشتر میکند
منطقه ۲۲ باید منطقه نوآوری میشد، اما با تمهید احمدی نژاد مسکونی شد
اطهاری ادامه داد: اکنون بانکها به بخش مسکن وابسته شده اند و مجبورند با معاملات صوری، قیمت آن را تا صد درصد افزایش دهند، چون افزایش ۵۰ تا ۱۰۰ درصدی سالیانه نرخ ارز، داراییهای آنان را نصف میکند؛ لذا نمیتوانند سود سپردهها را پرداخت کنند! در نتیجه دست به معاملات صوری میزنند و بدون اینکه اتفاقی رخ دهد تعداد معاملات واقعی پایین میآید و نرخ مسکن را افزایش میدهد. دولت نوفئودال، علیرغم تورم ۵۰ درصدی میگوید حقوقها را تنها ۲۰ درصد افزایش میدهم یعنی همین جا در حال اخذ مالیات ۳۰ درصدی است. سپس علاوه بر آن دست به گرفتن مالیات بیشتر میزند و همین امر موجب افزایش مهاجرت میشود. افزایش مهاجرت خود به افت بیشتر اقتصادی و فرار سرمایه میانجامد. منطقه ۲۲ شهرداری باید منطقه نوآوری تهران میشد، اما با تمهید آقای احمدی نژاد به محیط مسکونی تبدیل شد همین کارها است که به فرار مغزها میانجامد!
این پژوهشگر توسعه با اشاره به تبدیل شدن تراکم فروشی به موتور محرکه توسعه بیان کرد: سال ۱۳۶۳، به بهانه مصوبه قانون بودجه یک خطایی صورت گرفت که شهرداریها باید خودکفا شوند. دولت آقای هاشمی سال ۱۳۶۸ با پشتوانه اتفاقی که در اصفهان رخ داد که تراکم فروشی میکردند، رو به خودکفایی شهرداری با رونق تراکم فروشی آورد. نکته اول این است که در متن قانون بودجه نمیتوانست چنین چیزی بیاید، چون قانون بودجه باید از برنامه تبعیت کند و خودش نمیتواند برنامه بدهد، اکنون نیز لایحه بودجهای که دولت ارائه کرده، غیرقانونی است، چون به برنامه هفتم استناد میکند که خودش هنوز تصویب نشده است؛ بنابراین قانون بودجه نمیتواند از قانون یا برنامهای که تصویب نشده تبعیت کند.
وی اضافه کرد: آن قانون سال ۱۳۶۸ هم اینگونه بود که تراکم فروشی قبل از اینکه برنامهای برای خودکفایی شهرداری داده باشد، آغاز شد. این یک خطای بزرگی فئودالی بود که رخ داد و تا به امروز این خطا ادامه پیدا کرده است. آن زمان دولت میخواست یک لایحه بنویسد که زودتر شهرها را خودکفاسازی کند تا به جنگ برسد که تصمیم طبیعی هم بود، اما چرا بعدها تغییر ایجاد نکردید؟!
وی با تاکید بر نبود اراده مدیریت شهری در توسعه دانش بنیان، گفت: زمانی که ما در حال تدوین طرح جامع تهران بودیم، به آقای قالیباف گفتیم قدیمها وظیفه شهرداری تامین ارزاق ارزان برای عموم بود، اما الان باید محل کار ارزان بدهد، چون اقتصاد دانش در داخل شهر صورت میگیرد. ما به ایشان گفتیم وقتی که شرکتهای دانش بنیان از شهرکهای علمی خارج میشوند، وارد فضای واقعی میشوند؛ لذا باید به آنها محل کار ارزان به آنها بدهیم وگرنه اینها از کشور خارج میشوند. آن موقع ایشان قبول کرد، اما بعدها زیر حرفش زد و نظامهای انگیزشی لازم را به وجود نیاورد و در شهر مال سازی رونق گرفت.
در تله فضایی فقر افتاده ایم
اطهاری افزود: رییس جمهور فرموده اند که در یک استان شغل زیاد و نیروی کار کم است! خوب شما گزارشهای دیگر را بخوانید که میگوید نیروی کار متخصص خلاق فرار میکند. او متقاضی شغلهای شما نیست، چون شما وارد اقتصاد شهر نشده اید، محیط زیست تان را نابود کرده اید، از مرحله صنعتی به پساصنعتی حرکت نکرده اید، بیش از حد از منابع آبی برداشت میکنید و نمیتوانید مسکن را تامین کنید. همین شما را در تله نوین توسعه انداخته است و به تبع آن در تله فضایی فقر هم افتاده اید.
این پژوهشگر توسعه گفت: شاید اولین بار، بحث مالیات مستغلات توسط من، دکتر کاظمیان و دکتر یزدانی مطرح شد. مالیات مستغلات یعنی وقتی شهرداریها پارک میسازند، سرقفلی خانههای اطراف آن بالاتر میرود و وقتی آن خانه معامله میشود، مالیات آن توسط دولت گرفته میشود، در صورتی که که آن حق شهرها است. در طرح جامع تهران این را جایگزین تراکم فروشی کرده بودند. آن زمان عدهای را در شهرداری بسیج کردند که مساله امروز را حل کنند. در پاسخ گفتیم که مدیریت شهرداری را به ما بدهید تا حل کنیم! میگویند دولت باید مالیات بگیرد و یا ما که هزینهاش را دادیم! بنابراین این مسئله یک سیستم میخواهد. داستان شهرداری مانند آن بدهکاری است که میگوید من بیست سال است از طلبکار خود شش ماه وقت میخواهم، اما او نمیدهد!
اطهاری در ادامه اظهارداشت: به آقای حناچی گفتم ما بخش اقتصاد طرح جامع را تدوین کردیم، اما شما یک بار من را دعوت نکردید که به شما توضیح دهم. این یا از ترس آنها است یا از حماقتشان! چند بار به ایشان گفتم این شهر فرهنگی که شما میگویید یعنی شهری که دانش بنیان است.
وقتی بخش مسکن قفل شده، مالیات بر مستغلات چه فایدهای دارد؟
زمین در بخش مسکن ایران رانتی است
وی افزود: مالیات بر مستغلات وقتی بخش مسکن قفل شده چه فایدهای دارد؟ زمین در بخش مسکن ایران رانتی است، چون حاصل تراکم فروشی است. چند درصد مردم ایران درآمد رانتی دارند؟ وقتی روی طرح جامع تهران کار میکردم آقای احمدی نژاد گفت برای رونق بخشی به تهران باید جمعیت را به ۱۰.۵ میلیون نفر برسانیم. زیر بار نرفتم، چون او بابت این تغییر قانون باید محاکمه میشد. مخالف من تا جایی پیش رفت که دستمزد من را پرداخت نکردند! البته همه مثل هم نبودند که قبول نکنند. تیمی که با هم کار کردیم، سعی کردند جایگاه خود را حفظ کنند و پول شان را بگیرند.
به دلیل دانش بنیان نشدن صنایع تولیدی، شغلها درحال از دست رفتن هستند
تمام کارخانههای زیر پنجاه نفر تهران در همین دوران ورشکسته شدند
اطهاری تصریح کرد: دولت مالیات بر مستغلات را به شهرداریها نمیدهد، چون شغلها به خاطر دانش بنیان نشدن صنایع تولیدی در حال از دست رفتن است و همین ماجرا صندوق بازنشستگی را هم ورشکسته کرده است. تمام کارخانههای زیر پنجاه نفر تهران در همین دوران ورشکسته شدند. کارخانهها ارزش افزوده و عوارض پرداخت میکردند. قفل شدگی همین است که عرض کردم.
وی در پایان گفت: شهر یک واحد جداگانه از کشور نیست. ایران در حال نابودی است و یک شهر نمیتواند خود را حفظ کند. مصرف آب کشاورزی است که محیط زیست را نابود کرده است. اساس مساله محیط زیست این است، اما عدهای درگیر لانه ساختن یک لک لک هستند. اگر اینطور مسائل در دستور کار قرار گیرد، شاهد خیلی از اتفاقات نخواهیم بود. مساله ما نبود پول نیست، چون دوران درآمد ۷۰۰ میلیارد دلاری دوران آقای احمدی نژاد را هم دیدیم.
در ادامه، دکتر سید امیر منصوری استاد دانشگاه تهران و رییس پژوهشکده «نظر» گفت: آنچه جناب آقای اطهاری فرمودند این بود که ما باید به سمت اقتصاد توسعه حرکت کنیم و مدیریت شهری موظف است زمینه توسعه را فراهم کند تا مازاد درآمد پیدا کند تا بتواند در ازای خدمتی که میدهد، سهمی از مردم بگیرد و آن را در جهت رونق شهر به کار گیرد، بنابراین مالیه شهری در صورتی باید مورد توجه قرار گیرد که بخش اول در اولویت باشد.
نسبت هزینه جاری شهر تهران با لندن زیاد است
وی افزود: در شهر با واقعیات ملموس به نام آلودگی هوا، از بین رفتن باغها و میراث فرهنگی و از همه مهمتر بافت فرسوده روبرو هستیم و انگار هر قدر درباره زلزله حرف میزنیم یک عده نمیشنوند. بزرگترین مشکل ما در بافت فرسوده علاوه بر نبود عقل و دانش، نبود پول است. اگر برون رفت شهرداری از عدم توانایی ارائه سرویس را به رونق اقتصاد توسعه موکول کنیم، شرایط را به عقب نمیاندازد؟ اساسا شهری باقی میماند که در آن اقتصاد توسعه رخ دهد؟ در نتیجه ما باید دنبال یک راهحل میانکار باشیم. البته ما میدانیم آنقدر سیستم بروکراسی مدیریت شهری فاسد است که هر ریالی به بودجه شهرداری تزریق شود، ۸۰ درصد آن به جیب کارکنانش میرود. آقای نجفی که شهردار بود گزارشی ارائه کرد که در ان گفته میشد که چقدر نسبت هزینهی جاری شهر تهران با لندن زیاد است. همین چند کلمه حرف او در جلسه رای اعتمادش باعث ایجاد جو سنگینی علیه ایشان شد، تا جایی که به محض ورودش به دفتر کار خود، یک نیمچه اعتصابی هم شکل گرفت و عدهای شعار دادند که اگر میخواهید به حقوق پرسنل دست بزنید، شهرداری تعطیل میشود.
به گفته منصوری؛ این امر باعث شد در نهایت او تا پایان دوره حضورش از حرف خود پا پس بکشد. ما باید بدانیم بحث آلودگی چه موقع حل میشود! وعده دادند ۱۰۰ دستگاه اتوبوس برقی تا عید وارد کشور شود، اما اخیرا یکی از مدیران شورای شهر در مصاحبهای گفت فکر نکنم این وعده تا قبل عید عملیاتی شود! یعنی در اولین گام وعده شان به سال بعد موکول شد. در مورد مترو و ... هم به نظر میرسد همین اتفاق رخ دهد، چون شهرداری پول ندارد.
بعد از جنگ، دولت پولهایی که به شهرداری اختصاص میداد را قطع کرد
وی افزود: بحث دیگر من این است دولت از زمان جنگ تا کنون کلاه گشادی سر شهرداری گذاشت، به این صورت که از بیاطلاعی مدیران شهرداری استفاده کرد و پولهایی که قبلاً به شهرداریها اختصاص میداد را قطع کرد. درحالی که آن پولها کمک دولت به شهرداریها نبود. وقتی منشا بودجه شهرداری کشورهای توسعه یافته را میبینیم متوجه میشویم که بخشی از آنها، مالیات مستغلات است. تا آن سال سنت این بود که دولت بخشی از این مالیاتها را به شهرداریها میداد. تا امروز هیچ شهرداری را ندیده ام که بگوید ما مستقل میشویم، اما بگذارید مالیات مستغلات را خودمان بگیریم. شهرداری باید با حق به جانبی، بگوید بخشی از مالیاتها برای من است.
دولت برای خدماتی که از شهرداریها میگیرد، پولی پرداخت نمیکند
منصوری اضافه کرد: دولت برای خدماتی که از شهرداریها میگیرد اساسا پولی پرداخت نمیکند. کسی که از طرح ترافیک سود میبرد دولت است، چون ابتدا خودروهای خود را از پرداخت پول معاف میکند. این امتیازات از جیب من و شما میرود و به جای حفظ باغات، میراث فرهنگی و خرید اتوبوس هزینه میشود. ما در لایحه درآمدهای پایدار میبینیم چیزی که نوشته شده، تغییر معناداری در درآمدهای شهرداری ایجاد میکند یعنی هرگز پولی به شهرداری اضافه نمیشود که حتی بتواند چند دستگاه اتوبوس بخرد و صرفا پرداخت حقوق کارکنان شهرداری را تضمین میکند.
این استاد دانشگاه در ادامه خاطرنشان کرد: شهرداری اگر بخواهد به شرکتهای نوآوری سرویس بدهد باید به آنها سوبسید دهد؛ درحالی که اصلا نمیتواند چنین کاری کند، چرا که از هر طریقی در ابتدا سعی میکند سهم ۸۰ درصدی حقوق پرسنل خود از درآمدها را تامین کند.
شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت جماران، تاریخ انتشار: 1بهمن1402، کدخبر: 1620716، www.jamaran.news